HomeGespecialiseerd onderwijs (GO)Maatschappelijke vraagstukken

Maatschappelijke vraagstukken

SLO heeft conceptkerndoelen gepubliceerd voort het nieuwe leergebied burgerschap. Dit leergebied valt uiteen in drie domeinen:

A. Schoolcultuur
B. Samenleving en democratie
C. Maatschappelijke vraagstukken

Het thema maatschappelijke vraagstukken past bij domein C (Maatschappelijke vraagstukken). Domein C heeft één conceptkerndoel, dat luidt: ‘De leerling weegt af welke mogelijkheden die heeft om ten aanzien van maatschappelijke vraagstukken te handelen’.

De conceptkerndoelen gelden voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs uitstroomprofiel vervolgonderwijs. Aanvullend zullen er functionele conceptkerndoelen burgerschap verschijnen, voor leerlingen die zeer moeilijk lerend zijn of een meervoudige beperking hebben en uitstromen naar arbeidsmarkt en dagbesteding.

Deze pagina biedt momenteel informatie over de conceptkerndoelen burgerschap en wordt aangevuld met informatie over de functionele conceptkerndoelen burgerschap zodra deze gepubliceerd zijn.

Wat houdt het in?

Maatschappelijke vraagstukken zijn complexe kwesties en uitdagingen binnen de samenleving die van invloed zijn op het welzijn van individuen en de gemeenschap als geheel. Deze vraagstukken hebben invloed op politiek, economie, onderwijs, gezondheidszorg, sociale rechtvaardigheid en gelijkheid. (bron: SLO conceptkerndoelen)

Binnen dit conceptkerndoel staan deze vraagstukken centraal en kunnen leerlingen afwegen wat hun mogelijkheden zijn om hier iets (of juist niets) mee te doen.

Maatschappelijke vraagstukken zijn problemen die voldoen aan een aantal criteria:

  1. Ze hebben gevolgen voor grote groepen in de samenleving.
  2. Er is een gemeenschappelijke oplossing vereist; de overheid heeft hier meestal een rol in.
  3. Bij het vinden van een gemeenschappelijke oplossing spelen (belangen)tegenstellingen een cruciale rol.

De maatschappelijke vraagstukken waarmee je in de klas aan de slag gaat, sluiten bij voorkeur aan op de ontwikkelingsbehoefte, ontwikkelingsmogelijkheden en leefwereld van de leerlingen. Geef waar mogelijk prioriteit aan actuele vraagstukken. Bij het uitkiezen van de maatschappelijke vraagstukken moet echter ook rekening worden gehouden met de wettelijke eisen van doelgerichtheid en samenhang. Welke concrete leerdoelen koppel je aan het bespreken van de uitgekozen maatschappelijke vraagstukken en hoe worden de vraagstukken in het onderwijs in samenhang aangeboden?

Volgens experts zijn maatschappelijke vraagstukken niet te complex voor basisschoolleerlingen. Wel dienen deze leerlingen bepaalde basisdenkprocessen aan te leren, zoals het zich kunnen verplaatsen in meerdere perspectieven, voorspellingen kunnen doen, keuzes kunnen beargumenteren en besluiten kunnen nemen, zo schrijft Laurence Guerin in dit artikel voor stichting Nivoz.

Ook spreken de conceptkerndoelen over ‘planetaire vraagstukken’. Hiermee doelt men op de uitdagingen en problemen waarmee de aarde wordt geconfronteerd op het gebied van ecosysteem, klimaat en biodiversiteit. Deze vraagstukken hebben betrekking op de impact van menselijke activiteiten en de gevolgen daarvan voor de toekomstige generaties en het ecosysteem (bron: SLO conceptkerndoelen)

Bekijk meer inspiratie en informatie de website SocialeVraagstukken.nl.

Waar valt aan te denken bij maatschappelijke vraagstukken?

Concreet kan er worden gedacht aan de volgende uitwerkingen:

  • Het voeren van een gesprek over maatschappelijke vraagstukken aan de hand van een themahoek, prentenboek of nieuwsberichten.
  • Het maken van een maquette voor een toekomstbestendige wijk.
  • Het onderzoeken wat de impact is van je persoonlijke leefstijl op de planeet.
  • Het geven van je mening of het houden van een eenvoudig betoog over een maatschappelijk vraagstuk na het lezen, beluisteren of bekijken van teksten of het bekijken van een film of documentaire over dit onderwerp. Zie bijvoorbeeld Movies That Matter voor films over mensenrechten en maatschappelijke vraagstukken.
  • Het verkennen van verschillen in de wereld door middel van wiskunde en digitale media, door bijvoorbeeld verschillen in inkomen, bevolkingsdichtheid en klimaat te berekenen op basis van gepubliceerde, betrouwbare gegevens.
  • Het bedenken van een praktisch uitvoerbare oplossing voor een maatschappelijk vraagstuk dat binnen de eigen regio speelt en deze oplossing aanbieden aan een gemeente of provincie. Om dit te organiseren kun je bijvoorbeeld contact opnemen met de griffie van je gemeente of provincie.
  • Het onderzoeken en vormgeven van kunstuitingen over maatschappelijke misstanden.
  • Het achterhalen van verschillende perspectieven op vraagstukken aan de hand van brononderzoek.

In havo/vwo 3:

  • Het inzetten van scenariodenken als middel om tot een mogelijke oplossing van een maatschappelijk of planetair vraagstuk te komen.
  • Tijdens een snuffelstage of bedrijfsbezoek onderzoeken in hoeverre er rekening wordt gehouden met maatschappelijke en planetaire belangen.

(Bron (met uitzondering van de links): SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)

Kennis en vaardigheden – speciaal onderwijs

Leerlingen leren benoemen welke belangen en perspectieven een rol spelen binnen actuele, maatschappelijke en planetaire vraagstukken.

  • Leerlingen leren uitdrukking te geven aan hun persoonlijke idealen en opvattingen. Ze leren te reflecteren op hoe hun eigen identiteit en waarden hun handelen kunnen beïnvloeden.
  • Leerlingen verkennen welke individuele en collectieve bijdragen aan oplossingen mogelijk zijn.

(Bron: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)

Onderbouw

  • In de onderbouw kan filosoferen over een ingebrachte vraag een mooi startpunt zijn voor een gesprek over een maatschappelijk vraagstuk. Verschillende aanbieders, zoals Kleine Grote Denkers of Centrum Kinderfilosofie, bieden hiervoor respectievelijk methoden en gastlessen aan.
  • Digitale geletterdheid wordt net als burgerschap in de toekomst toegevoegd als leergebied. Hier zijn combinaties denkbaar, denk bijvoorbeeld aan het bespreken van omgangsvormen op sociale media.

Bovenbouw

  • In de bovenbouw kun je met Nieuwsbegrip werken aan je burgerschaps- en leesonderwijs. Bij Nieuwsbegrip komen maatschappelijke vraagstukken voorbij.
  • Scholen kunnen kiezen voor vormingsonderwijs. Bij dit type onderwijs bespreken vormingsdocenten soms ook maatschappelijke vraagstukken. Bekijk de website van het Centrum voor Vormingsonderwijs voor meer informatie. Zie ook hier voor een webinar over vormingsonderwijs van VOS/ABB en Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO).

Kennis en vaardigheden – voortgezet speciaal onderwijs

  • Leerlingen leren te analyseren welke belangen en perspectieven een rol spelen binnen actuele, maatschappelijke en planetaire vraagstukken.
  • Leerlingen leren uitdrukking te geven aan hun persoonlijke idealen en opvattingen.
  • Leerlingen leren te reflecteren op hoe hun eigen identiteit en waarden hun handelen kunnen beïnvloeden.
  • Leerlingen verkennen welke individuele en collectieve bijdragen aan oplossingen mogelijk zijn.

Onderbouw

  • In de onderbouw zijn vele vakken geschikt voor het bespreken van maatschappelijke vraagstukken. Dit kan bijvoorbeeld bij geschiedenis, aardrijkskunde, economie of biologie. Het is verstandig om een met alle vakdocenten af te stemmen hoe de vraagstukken besproken worden (selectie van onderwerpen en gekozen didactiek).
  • Digitale geletterdheid wordt net als burgerschap in de toekomst toegevoegd als leergebied. Hier zijn combinaties denkbaar, denk bijvoorbeeld aan het bespreken van de potentiële risico’s van kunstmatige intelligentie.

Bovenbouw

De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.

  • In de bovenbouw is het vak maatschappijleer een logische plek om maatschappelijke vraagstukken te analyseren. Momenteel werkt de vakvernieuwingscommissie van SLO aan de actualisatie van het examenprogramma. Zie hier voor de stand van zaken omtrent het vak maatschappijleer. Maatschappelijke vraagstukken kunnen en zullen natuurlijk ook aan de orde komen bij andere gammavakken, talen, exacte vakken en kunstvakken.
  • Ook de vakvernieuwingscommissies van andere examenvakken hebben de opdracht gekregen om burgerschap te verwerken in de programma’s. Zie de hoofdpagina voor de algemene stand van zaken
  • Voor het tijdschrift Dimensies schreven SLO-curriculumontwikkelaars Han Noordink en Luuk Kampman een artikel over de plek van burgerschap binnen de huidige curriculumherziening. In dit artikel nemen ze de lezer mee in een aantal uitdagingen die een rol spelen bij de ontwikkeling van de kerndoelen burgerschap en de actualisatie van de examenprogramma’s maatschappijleer. In het artikel besteden ze ook aandacht voor andere vakken waar maatschappelijke vraagstukken een plek hebben of kunnen krijgen. Zie hier voor het artikel.

Aan de slag

Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:

Overzicht aanbieders lesmateriaal

Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap voortgezet onderwijs

Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO

Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso)  van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over maatschappelijke vraagstukken vind je bij bijna alle thema’s.

NPO Kennis

NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over

Blijf op de hoogte!

Schrijf je net als 7200 andere
onderwijsprofessionals in voor
onze nieuwsbrief

"*" geeft vereiste velden aan

Selecteer één of meerdere sectoren*