Dag van de Rechten van de Mens 2024
Op 10 december is het weer de Dag van de Rechten van de Mens. Hoe besteed je als school aandacht aan deze dag?
SLO heeft conceptkerndoelen gepubliceerd voor het nieuwe leergebied burgerschap. Dit leergebied valt uiteen in drie domeinen:
A. Schoolcultuur
B. Samenleving en democratie
C. Maatschappelijke vraagstukken
Het thema democratische waarden komt aan de orde in domein B (Samenleving en democratie). Het thema past bij het conceptkerndoel ‘De leerling geeft aan hoe diens handelen verbonden is met democratische waarden’.
Binnen dit thema verwerven leerlingen kennis over de ontwikkeling en betekenis en van de democratische waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Ze leren over het belang van de Nederlandse Grondwet en verschillende mensenrechtenverdragen voor de bescherming van deze waarden. Daarnaast verkennen leerlingen de grenzen van de democratische waarden en wat rechtvaardigheid en verantwoordelijk handelen voor hen betekenen. Ze leren af te wegen hoe het eigen handelen effect heeft op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst. Deze verkenning en afweging vindt plaats op basis van verschillende ethische en morele perspectieven. Daarnaast reflecteren ze op de effecten van het eigen handelen op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst.
De conceptkerndoelen gelden voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs uitstroomprofiel vervolgonderwijs. Aanvullend zullen er functionele conceptkerndoelen burgerschap verschijnen, voor leerlingen die zeer moeilijk lerend zijn of een meervoudige beperking hebben en uitstromen naar arbeidsmarkt en dagbesteding.
Deze pagina biedt momenteel informatie over de conceptkerndoelen burgerschap en wordt aangevuld met informatie over de functionele conceptkerndoelen burgerschap zodra deze gepubliceerd zijn.
Aan onze democratische rechtsstaat liggen historisch drie basiswaarden ten grondslag: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Nadenken over de betekenis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en jezelf daartoe leren te verhouden is een taak van burgerschapsonderwijs. Wat deze waarden precies betekenen en hoe ze zich tot elkaar verhouden is voor meerdere uitleg vatbaar en onderwerp van discussie. (bron: SLO Conceptkerndoelen)
| Vrijheid | Gelijk(waardig)heid | Solidariteit |
| Afwezigheid van dwang (negatieve vrijheid), dan wel het vermogen jezelf volledig te ontplooien zonder anderen daarbij in hun vrijheid te beperken (positieve vrijheid). | Gelijkheid: het principe dat mensen in gelijke gevallen gelijk worden behandeld (gelijkheid voor de wet), of de situatie dat iedereen gelijke toegang heeft tot kennis, macht en middelen.
Gelijkwaardigheid: situatie waarin mensen niet alleen gelijk zijn voor de wet, maar in al hun verscheidenheid door anderen met gelijke waardigheid worden behandeld. |
Gevoel van verbondenheid, saamhorigheid en ondersteuning tussen individuen, groepen of gemeenschappen en concrete acties om anderen te helpen en bij te dragen aan het welzijn van de samenleving als geheel. |
Leerlingen groeien op in en door een democratische cultuur waarin zij vrij zijn om fundamenteel met elkaar van mening te verschillen. Leerlingen leren over en van ervaringen met de basiswaarden die ten grondslag liggen aan de democratische rechtsstaat, zoals deze staan in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind. Ook leren zij van ervaringen met de rechten en plichten die hieruit voortvloeien.
Over de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en hun verhouding tot elkaar is debat. Daarbij kunnen grondrechten met elkaar botsen. Ook over het functioneren van de democratie en de rechtsstaat bestaat verschil van mening.
In de bovenstaande video van de Universiteit van Nederland geeft Ingrid Leijten (hoogleraar Nederlands en Europees constitutioneel recht aan Tilburg University) een les over onze grondrechten en het belang van de Nederlandse Grondwet.
Waar valt aan te denken bij democratische waarden?
Het maken van een muurkrant over kinderrechten.
In havo/vwo 3 (voortgezet speciaal onderwijs, uitstroomprofiel onderwijs)
(bron (met uitzondering van de links): SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
Het conceptkerndoel over democratische waarden sluit aan bij de bouwsteen ‘Vrijheid en Gelijkheid’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het conceptkerndoel over democratische waarden, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.
Onderbouwleerlingen ervaren dat er in de omgang tussen mensen regels en afspraken bestaan over hoe met elkaar en met spullen om te gaan. Ze ontwikkelen inzicht in het belang van regels en afspraken om op een prettige manier samen te zijn. De eigen vrijheid is begrensd door de vrijheid van de ander: iedereen heeft dezelfde rechten. Ze ervaren wat het is om deel uit te maken van groepen en dat overeenkomsten en verschillen binnen groepen een rol spelen. In het samen spelen leren ze te geven en te nemen, partij te kiezen en er ontstaan gevoelens van empathie en solidariteit. Ze beseffen dat zij of anderen soms ongelijkwaardig behandeld worden.
Leerlingen leren:
In de bovenbouw ervaren leerlingen dat de regels en afspraken in de directe leefomgeving van bijvoorbeeld de klas- en thuissituatie kunnen verschillen. Ze ontwikkelen het inzicht dat ook in de bredere samenleving regels en afspraken gelden. Ze kunnen dit in verband brengen met de democratische rechtsstaat. Door oefening ontwikkelen leerlingen inzicht in de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en mogelijke spanning tussen deze basiswaarden. Ze leren dat de rechten die ze hebben voortkomen uit grondrechten, mensenrechten en kinderrechten. Ze leren ook dat deze rechten niet voor iedereen in de wereld gewaarborgd zijn en gerespecteerd worden. Leerlingen ervaren processen van in- en uitsluiting op persoonlijk niveau en zien deze processen ook terug in de samenleving. Ze begrijpen concepten als gelijkwaardigheid en gelijke rechten en de tegenpolen daarvan. Ze kunnen rekening houden met de ander, vanuit rechtvaardigheidsbesef opkomen voor anderen en anderen helpen.
Leerlingen leren:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Het conceptkerndoel over democratische waarden sluit aan bij de bouwsteen ‘Vrijheid en Gelijkheid’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het conceptkerndoel over democratische waarden, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.
In het voortgezet onderwijs verdiepen leerlingen hun inzicht in de wording en werking van de democratische rechtsstaat en de betekenis daarvan in het leven van burgers. Tussen mensenrechten onderling en tussen de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en mensenrechten kan spanning ontstaan. Leerlingen in de onderbouw ontwikkelen de capaciteiten om deze spanning te duiden en krijgen inzicht in hun mogelijkheden om ervaren onrecht en ongelijkheid aan de orde te stellen. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs kunnen leerlingen zich binnen de eigen leefomgeving verhouden tot maatschappelijke vraagstukken vanuit het perspectief van solidariteit. Ze ontwikkelen inzicht in de samenhang tussen het eigen belang, het belang van anderen en het algemeen belang. Ze leren keuzes te maken in het omgaan met deze vraagstukken en dat deze gevolgen hebben voor zichzelf en de omgeving, die samenhangen met ongelijkheid, discriminatie en in- of uitsluiting.
Leerlingen leren:
Voor leerlingen in de bovenbouw verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident.
Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
Voor meer informatie over de aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs verwijzen wij door naar bijlage 4 van de Handleiding Burgerschap Funderend Onderwijs.
(bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Overzicht aanbieders lesmateriaal
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over democratische waarden vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), wereldburgerschap, democratische rechtsstaat en kinder- en mensenrechten.
NPO Kennis
NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over
Op 10 december is het weer de Dag van de Rechten van de Mens. Hoe besteed je als school aandacht aan deze dag?
"*" geeft vereiste velden aan