Dag van de Rechten van de Mens 2024
Op 10 december is het weer de Dag van de Rechten van de Mens. Hoe besteed je als school aandacht aan deze dag?
Democratische cultuur gaat over omgangsvormen die door democratie worden bevorderd en die haar mogelijk maken: vreedzaamheid, verdraagzaamheid, de bereidheid de ander te (h)erkennen als gelijkwaardige en op gelijke voet met hem, haar of hen te communiceren. (bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Om een democratische cultuur te onderhouden zijn burgers nodig die mee kunnen doen, op kunnen komen voor zichzelf maar ook rekening kunnen houden met anderen. Leerlingen zijn burgers, nu en in wording, die op school ervaringen opdoen met het toepassen van de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit in contexten die voor hen betekenisvol zijn. (bron: SLO burgerkaartenspel)
In de veiligheid van de eigen klas en school en waar mogelijk ook daarbuiten, verkennen en oefenen leerlingen hun rol en invloed als deelnemer aan een samenleving. De school biedt leerlingen handvatten in het denken over, het omgaan met en het reflecteren op diverse waarden, overtuigingen, belangen en emoties waarmee verschillen van inzicht verbonden kunnen zijn.
Leerlingen leren hoe ze kunnen participeren in een democratische cultuur. Binnen een democratische cultuur verkennen zij de betekenis van de waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en de spanning daartussen. De school stimuleert het oefenen met het voeren van dialoog, het deelnemen aan gezamenlijke besluitvormingsprocessen en het ontwikkelen van een respectvolle omgang met diversiteit en soms tegengestelde opvattingen. Daarbij gaat het er niet alleen om wat er gezegd wordt, maar ook om hoe het gezegd wordt, en welke emoties dat op kan roepen. Ook gericht vragen stellen en actief kunnen luisteren zijn hier belangrijke vaardigheden voor.
Waar valt aan te denken bij het vormgeven van de schoolcultuur?
(Bron: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
Het domein schoolcultuur in de conceptkerndoelen sluit aan bij de bouwsteen ‘democratische cultuur’ dat in een eerder stadium ontwikkeld is. Deze bouwstenen beschrijven leerdoelen voor leerlingen en gaan dus verder dan het beschrijven van het aanbodsdoel. Per ‘bouw’ staan de leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl.
Onderbouw
In de onderbouw gaan leerlingen hun eigen gevoelens herkennen en benoemen en krijgen ze inzicht in gevoelens en emoties van anderen. Leerlingen ervaren dat ze een stem hebben en deze kunnen gebruiken. Ze ervaren dat hun stem gehoord wordt en dat hun inbreng ertoe doet bij besluitvormingsprocessen in de klas. Ze weten dat de ander ook een stem heeft en kunnen hier actief naar luisteren. Ze ervaren overeenkomsten en verschillen in het gedrag van mensen. Ze leren op te komen voor zichzelf en rekening te houden met de gevoelens en standpunten een ander.
Leerlingen leren:
Bovenbouw
In de bovenbouw worden leerlingen zich bewust van het feit dat ze een stem hebben in kwesties die hen aangaan en ze leren hun mening te onderbouwen. Ze weten dat er bij besluitvormingsprocessen een opbouw is van meedenken, meepraten, meedoen en meebeslissen. Ze ontwikkelen meer begrip voor de inbreng van anderen en erkennen het belang van draagvlak voor besluiten. Ze weten dat meningsverschillen emoties kunnen oproepen en kunnen leiden tot conflict. Ze kunnen daar op een vreedzame manier mee omgaan.
Leerlingen leren:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Sociaal-emotioneel leren
Sommige scholen zijn van mening dat zij het burgerschapsonderwijs al goed hebben verankerd binnen hun school omdat ze een leerlijn sociale- emotionele ontwikkeling hebben. Dat er een relatie is met burgerschapsontwikkeling staat vast, maar burgerschapsvorming vraagt meer dan een programma voor sociaal-emotioneel leren (SEL). Je doet de burgerschapsvorming van leerlingen tekort als je het gelijk aan elkaar stelt. Hessel Nieuwelink, lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam, dook in de relatie tussen SEL en burgerschap en kwam tot verrassende inzichten die gebundeld zijn in het werk met de niet-zo-verrassende titel: Burgerschap en sociaal-emotioneel leren: de overeenkomsten en verschillen.
Het domein schoolcultuur in de conceptkerndoelen sluit aan bij de bouwsteen ‘democratische cultuur’ dat in een eerder stadium ontwikkeld is. Deze bouwstenen beschrijven leerdoelen voor leerlingen en gaan dus verder dan het beschrijven van het aanbodsdoel. Per ‘bouw’ staan de leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl.
Onderbouw
In de onderbouw ontwikkelen leerlingen democratische werkwijzen toe te passen, waarbij ze hun eigen mening verwoorden en onderbouwen. Het deelnemen aan en beïnvloeden van besluitvormingsprocessen staan daarbij centraal. Leerlingen kunnen hieraan deelnemen, zich betrokken tonen en verantwoordelijkheid nemen voor genomen besluiten. Het vermogen om actief te luisteren en inhoudelijk te reageren op anderen ontwikkelt zich in deze fase zodat vormen van dialoog en debat kunnen worden toegepast. Deze communicatievormen dragen bij aan de ontmoeting met anderen en het andere. Dit legt de basis voor het empathie en het begrijpen van de meningen, opvattingen en leefwijzen van anderen.
Leerlingen leren:
Bovenbouw
Voor de bovenbouw verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident.
Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Voor meer informatie over de aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet speciaal onderwijs verwijzen wij door naar bijlage 4 van de Handleiding Burgerschap Funderend Onderwijs.
(bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Overzicht aanbieders lesmateriaal
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over schoolcultuur vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), democratische rechtsstaat, kinder- en mensenrechten, leerlingenparticipatie en -inspraak, identiteit en diversiteit, debatteren en filosoferen.
Diversiteit houdt verscheidenheid in. De maatschappij kenmerkt zich onder andere door het samenleven van mensen met verschillende achtergronden, oriëntaties en mogelijkheden. (bron: SLO conceptkerndoelen)
Uitgangspunt van een democratische samenleving is dat iedereen voor de wet gelijk is. Gelijkwaardigheid en gelijke behandeling moeten worden bevorderd. De rechtsstaat vormt de grondslag voor een vrije, diverse samenleving waarin mensen met verschillende sociaaleconomische, levensbeschouwelijke, religieuze en culturele achtergronden, fysieke en mentale mogelijkheden, politieke- en seksuele oriëntaties en expressies van gender gelijkwaardig kunnen samenleven. (bron: SLO burgerkaartenspel)
Leerlingen ontwikkelen inzicht in overeenkomsten en verschillen in achtergronden, mogelijkheden en oriëntaties en gaan daarover in gesprek. De gelijkheid van mensen, zoals vastgelegd in Artikel 1 van de Grondwet, biedt hiervoor het kader.
De school dient als oefenplaats voor het omgaan met diversiteit en inclusie. Om hier vorm aan te geven, betrekt de school hier de omgeving bij. Leerlingen leren over en ontmoeten mensen met andere achtergronden, mogelijkheden en oriëntaties dan hen vertrouwd zijn. Dit biedt kansen om het empathisch vermogen te versterken.
(Bron (met uitzondering van de laatste bullet): SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
Sommige scholen zijn van mening dat zij het burgerschapsonderwijs al goed hebben verankerd binnen hun school omdat ze een leerlijn sociale- emotionele ontwikkeling hebben. Dat er een relatie is met burgerschapsontwikkeling staat vast, maar burgerschapsvorming vraagt meer dan een programma voor sociaal-emotioneel leren (SEL). Je doet de burgerschapsvorming van leerlingen tekort als je het gelijk aan elkaar stelt. Hessel Nieuwelink, lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam, dook in de relatie tussen SEL en burgerschap en kwam tot verrassende inzichten die gebundeld zijn in het werk met de niet-zo-verrassende titel: Burgerschap en sociaal-emotioneel leren: de overeenkomsten en verschillen.
Het conceptkerndoel over diversiteit sluit aan bij de bouwsteen ‘diversiteit’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het conceptkerndoel diversiteit, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.
In de onderbouw verkennen leerlingen spelenderwijs verschillende aspecten van hun identiteit in relatie tot de ander. Naarmate ze zich meer bewust worden van zichzelf, op andere plekken komen en zich gaan spiegelen aan rolmodellen, nemen ze bewust of onbewust verschillen waar, zoals culturele achtergronden en fysieke kenmerken. Ze leren en begrijpen dat er overeenkomsten en verschillen zijn.
Leerlingen leren:
In de bovenbouw leren leerlingen zich verder te verplaatsen in klasgenoten en andere mensen in hun sociale omgeving. Ze spiegelen zich aan andere rolmodellen in media en identificeren zich hiermee. Op school verdiepen ze zich in de overeenkomsten en verschillen tussen mensen die andere achtergronden, mogelijkheden en oriëntaties hebben.
Leerlingen leren:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
In de onderbouw verdiepen leerlingen zich in de identiteit van de ander. Door het ontmoeten van de ander en een dialoog aan te gaan over onderwerpen waarover verschillend kan worden gedacht, ontwikkelen leerlingen inzicht in en respect voor andere opvattingen en manieren om in het leven te staan.
Leerlingen leren:
Voor leerlingen in de bovenbouw verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident.
Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
Voor meer informatie over de aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs verwijzen wij door naar bijlage 4 van de Handleiding Burgerschap Funderend Onderwijs.
(bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze (les)materialen:
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over diversiteit vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), wereldburgerschap, sociale veiligheid en conflicthantering, identiteit en diversiteit.
NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over:
Lees hier hoe je Paarse Vrijdag in de klas bespreekbaar maakt.
Aan onze democratische rechtsstaat liggen historisch drie basiswaarden ten grondslag: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Nadenken over de betekenis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en jezelf daartoe leren te verhouden is een taak van burgerschapsonderwijs. Wat deze waarden precies betekenen en hoe ze zich tot elkaar verhouden is voor meerdere uitleg vatbaar en onderwerp van discussie. (bron: SLO Conceptkerndoelen)
| Vrijheid | Gelijk(waardig)heid | Solidariteit |
| Afwezigheid van dwang (negatieve vrijheid), dan wel het vermogen jezelf volledig te ontplooien zonder anderen daarbij in hun vrijheid te beperken (positieve vrijheid). | Gelijkheid: het principe dat mensen in gelijke gevallen gelijk worden behandeld (gelijkheid voor de wet), of de situatie dat iedereen gelijke toegang heeft tot kennis, macht en middelen.
Gelijkwaardigheid: situatie waarin mensen niet alleen gelijk zijn voor de wet, maar in al hun verscheidenheid door anderen met gelijke waardigheid worden behandeld. |
Gevoel van verbondenheid, saamhorigheid en ondersteuning tussen individuen, groepen of gemeenschappen en concrete acties om anderen te helpen en bij te dragen aan het welzijn van de samenleving als geheel. |
Leerlingen groeien op in en door een democratische cultuur waarin zij vrij zijn om fundamenteel met elkaar van mening te verschillen. Leerlingen leren over en van ervaringen met de basiswaarden die ten grondslag liggen aan de democratische rechtsstaat, zoals deze staan in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind. Ook leren zij van ervaringen met de rechten en plichten die hieruit voortvloeien.
Over de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en hun verhouding tot elkaar is debat. Daarbij kunnen grondrechten met elkaar botsen. Ook over het functioneren van de democratie en de rechtsstaat bestaat verschil van mening.
In de bovenstaande video van de Universiteit van Nederland geeft Ingrid Leijten (hoogleraar Nederlands en Europees constitutioneel recht aan Tilburg University) een les over onze grondrechten en het belang van de Nederlandse Grondwet.
Waar valt aan te denken bij democratische waarden?
Het maken van een muurkrant over kinderrechten.
In havo/vwo 3 (voortgezet speciaal onderwijs, uitstroomprofiel onderwijs)
(bron (met uitzondering van de links): SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
Het conceptkerndoel over democratische waarden sluit aan bij de bouwsteen ‘Vrijheid en Gelijkheid’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het conceptkerndoel over democratische waarden, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.
Onderbouwleerlingen ervaren dat er in de omgang tussen mensen regels en afspraken bestaan over hoe met elkaar en met spullen om te gaan. Ze ontwikkelen inzicht in het belang van regels en afspraken om op een prettige manier samen te zijn. De eigen vrijheid is begrensd door de vrijheid van de ander: iedereen heeft dezelfde rechten. Ze ervaren wat het is om deel uit te maken van groepen en dat overeenkomsten en verschillen binnen groepen een rol spelen. In het samen spelen leren ze te geven en te nemen, partij te kiezen en er ontstaan gevoelens van empathie en solidariteit. Ze beseffen dat zij of anderen soms ongelijkwaardig behandeld worden.
Leerlingen leren:
In de bovenbouw ervaren leerlingen dat de regels en afspraken in de directe leefomgeving van bijvoorbeeld de klas- en thuissituatie kunnen verschillen. Ze ontwikkelen het inzicht dat ook in de bredere samenleving regels en afspraken gelden. Ze kunnen dit in verband brengen met de democratische rechtsstaat. Door oefening ontwikkelen leerlingen inzicht in de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en mogelijke spanning tussen deze basiswaarden. Ze leren dat de rechten die ze hebben voortkomen uit grondrechten, mensenrechten en kinderrechten. Ze leren ook dat deze rechten niet voor iedereen in de wereld gewaarborgd zijn en gerespecteerd worden. Leerlingen ervaren processen van in- en uitsluiting op persoonlijk niveau en zien deze processen ook terug in de samenleving. Ze begrijpen concepten als gelijkwaardigheid en gelijke rechten en de tegenpolen daarvan. Ze kunnen rekening houden met de ander, vanuit rechtvaardigheidsbesef opkomen voor anderen en anderen helpen.
Leerlingen leren:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Het conceptkerndoel over democratische waarden sluit aan bij de bouwsteen ‘Vrijheid en Gelijkheid’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het conceptkerndoel over democratische waarden, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.
In het voortgezet onderwijs verdiepen leerlingen hun inzicht in de wording en werking van de democratische rechtsstaat en de betekenis daarvan in het leven van burgers. Tussen mensenrechten onderling en tussen de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en mensenrechten kan spanning ontstaan. Leerlingen in de onderbouw ontwikkelen de capaciteiten om deze spanning te duiden en krijgen inzicht in hun mogelijkheden om ervaren onrecht en ongelijkheid aan de orde te stellen. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs kunnen leerlingen zich binnen de eigen leefomgeving verhouden tot maatschappelijke vraagstukken vanuit het perspectief van solidariteit. Ze ontwikkelen inzicht in de samenhang tussen het eigen belang, het belang van anderen en het algemeen belang. Ze leren keuzes te maken in het omgaan met deze vraagstukken en dat deze gevolgen hebben voor zichzelf en de omgeving, die samenhangen met ongelijkheid, discriminatie en in- of uitsluiting.
Leerlingen leren:
Voor leerlingen in de bovenbouw verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident.
Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
Voor meer informatie over de aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs verwijzen wij door naar bijlage 4 van de Handleiding Burgerschap Funderend Onderwijs.
(bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Overzicht aanbieders lesmateriaal
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over democratische waarden vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), wereldburgerschap, democratische rechtsstaat en kinder- en mensenrechten.
NPO Kennis
NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over
Op 10 december is het weer de Dag van de Rechten van de Mens. Hoe besteed je als school aandacht aan deze dag?
Maatschappelijke betrokkenheid gaat over de actieve deelname en verantwoordelijkheid van individuen in de samenleving. Het omvat het begrip van maatschappelijke kwesties, vrijwillige inzet voor het algemeen belang en het streven naar positieve verandering.
Bij dit conceptkerndoel kunnen links worden gelegd met Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). Burgerschapsonderwijs en burgerschapsactiviteiten bieden veel mogelijkheden tot kwaliteitenreflectie, werkexploratie, loopbaansturing en netwerken.
Leerlingen verkennen de eigen mogelijkheden tot maatschappelijke betrokkenheid. Dat kan inzichten opleveren over hun eigen bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties (kwaliteitenreflectie) en motieven om hun maatschappelijke betrokkenheid verder vorm te geven (motievenreflectie). Door bijvoorbeeld te onderzoeken welke maatschappelijke organisaties het beste aansluiten bij hun persoonlijke normen en waarden en zich te oriënteren waar ze het beste tot hun recht komen, verbreden en verdiepen leerlingen hun werkbeeld (werkexploratie). Het afwegen van je mogelijkheden voor maatschappelijk handelen en vervolgstappen (hoe bereik ik mijn doel?) kan worden gezien als onderdeel van loopbaansturing. In dit proces kunnen leerlingen hun netwerk gebruiken, of ze kunnen worden geholpen door de school (netwerken). (bron: SLO conceptkerndoelen)
Waar valt aan te denken bij maatschappelijke betrokkenheid?
In havo/vwo 3 (voortgezet speciaal onderwijs, uitstroomprofiel onderwijs):
Onderbouw
Bovenbouw
Onderbouw
Bovenbouw
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Overzicht aanbieders lesmateriaal
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over maatschappelijke betrokkenheid vind je onder meer bij de thema’s: school in de samenleving en wereldburgerschap.
NPO Kennis
NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over
Democratische betrokkenheid is belangrijk voor burgerschap. Het uitgangspunt is dat leerlingen leren om verantwoordelijk om te gaan met de democratische waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit.
Leerlingen leren bij burgerschap hoe ze in verschillende rollen, ook als leerling, kunnen bijdragen aan het vormgeven van de samenleving, waarbij democratische betrokkenheid een belangrijk middel is. Ze leren over invloed en macht, welke mogelijkheden ze hebben om invloed uit te oefenen en hoe trajecten van besluitvorming op allerlei niveaus kunnen worden vormgegeven. Ze leren belangrijke vaardigheden, zoals meningsvorming, respectvol communiceren, aanwenden van invloed, afwegen van belangen en besluitvorming. Deelname aan een democratische cultuur laat leerlingen ervaren dat hun stem gehoord en gewaardeerd wordt en dat ze kunnen bijdragen aan het vormen van de samenleving.
Leerlingen leren dat democratie niet draait om de macht van de meerderheid, maar ook zorg voor de standpunten en belangen van minderheden impliceert. Omdat democratie een vorm van bestuur is die recht probeert te doen aan diversiteit in de samenleving, oefenen leerlingen respectvol om te gaan met standpunten van minderheden en gemarginaliseerde stemmen. Democratie heeft een kracht, maar kan ook kwetsbaar zijn. (Bron: SLO conceptkerndoelen burgerschap)
Waar valt aan te denken bij democratische betrokkenheid?
In havo/vwo 3:
(Bron (met uitzondering van de links en de een na laatste bullet): SLO conceptkerndoelen burgerschap maart 2024)
Onderbouw
Leerlingen leren:
(Bronnen: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024 en SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
Bovenbouw
(Bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
Onderbouw
Leerlingen leren:
(Bronnen: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024 en SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
Bovenbouw
(Bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Overzicht aanbieders lesmateriaal
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over democratische betrokkenheid vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), democratische rechtsstaat en leerlingenparticipatie en -inspraak.
NPO Kennis
NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over
Maatschappelijke vraagstukken zijn complexe kwesties en uitdagingen binnen de samenleving die van invloed zijn op het welzijn van individuen en de gemeenschap als geheel. Deze vraagstukken hebben invloed op politiek, economie, onderwijs, gezondheidszorg, sociale rechtvaardigheid en gelijkheid. (bron: SLO conceptkerndoelen)
Binnen dit conceptkerndoel staan deze vraagstukken centraal en kunnen leerlingen afwegen wat hun mogelijkheden zijn om hier iets (of juist niets) mee te doen.
Maatschappelijke vraagstukken zijn problemen die voldoen aan een aantal criteria:
De maatschappelijke vraagstukken waarmee je in de klas aan de slag gaat, sluiten bij voorkeur aan op de ontwikkelingsbehoefte, ontwikkelingsmogelijkheden en leefwereld van de leerlingen. Geef waar mogelijk prioriteit aan actuele vraagstukken. Bij het uitkiezen van de maatschappelijke vraagstukken moet echter ook rekening worden gehouden met de wettelijke eisen van doelgerichtheid en samenhang. Welke concrete leerdoelen koppel je aan het bespreken van de uitgekozen maatschappelijke vraagstukken en hoe worden de vraagstukken in het onderwijs in samenhang aangeboden?
Volgens experts zijn maatschappelijke vraagstukken niet te complex voor basisschoolleerlingen. Wel dienen deze leerlingen bepaalde basisdenkprocessen aan te leren, zoals het zich kunnen verplaatsen in meerdere perspectieven, voorspellingen kunnen doen, keuzes kunnen beargumenteren en besluiten kunnen nemen, zo schrijft Laurence Guerin in dit artikel voor stichting Nivoz.
Ook spreken de conceptkerndoelen over ‘planetaire vraagstukken’. Hiermee doelt men op de uitdagingen en problemen waarmee de aarde wordt geconfronteerd op het gebied van ecosysteem, klimaat en biodiversiteit. Deze vraagstukken hebben betrekking op de impact van menselijke activiteiten en de gevolgen daarvan voor de toekomstige generaties en het ecosysteem (bron: SLO conceptkerndoelen)
Bekijk meer inspiratie en informatie de website SocialeVraagstukken.nl.
Waar valt aan te denken bij maatschappelijke vraagstukken?
Concreet kan er worden gedacht aan de volgende uitwerkingen:
In havo/vwo 3:
(Bron (met uitzondering van de links): SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
Leerlingen leren benoemen welke belangen en perspectieven een rol spelen binnen actuele, maatschappelijke en planetaire vraagstukken.
(Bron: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap voortgezet onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over maatschappelijke vraagstukken vind je bij bijna alle thema’s.
NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over
"*" geeft vereiste velden aan