Sociale competenties vormen een belangrijk element in de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen. Aangezien niet elke leerling dezelfde mogelijkheden vanuit huis meekrijgt om deze competenties te ontwikkelen, is de schoolcontext van belang. In dit artikel van Onderwijskennis.nl wordt nader ingegaan op vragen rondom wat er verstaan wordt onder sociale competenties, hoe deze op school bevordert kunnen worden, wat de koppeling is met het burgerschapsonderwijs en hoe sociale competenties mogelijkerwijs gemeten kunnen worden.
In het artikel wordt er vanuit twee perspectieven naar sociale competenties gekeken: 1) het ontwikkelingspsychologisch perspectief en 2) het perspectief van sociale participatie en kritisch burgerschap. Beide perspectieven benaderen de competenties volgens de auteurs vanuit een specifieke invalshoek en leggen verschillende accenten.
Na dit onderscheid aangebracht te hebben, wordt ingegaan op hoe sociale competenties vanuit het ontwikkelingspsychologisch perspectief bevordert kunnen worden op een school. De auteurs zoeken aansluiting bij het schooleffectiviteitsmodel van (onder meer) Anne Bert Dijkstra. Dit model bestaat uit het in kaart brengen van drie onderdelen: de beginsituatie, wat er gebeurt op school en de uitkomsten. Vanuit het perspectief van sociale integratie en kritisch burgerschap wordt een koppeling gemaakt naar het burgerschapsonderwijs. Het burgerschapsonderwijs ziet volgens de auteurs toe op het samenleven van mensen in bredere zin en sluit aan op het driedelig onderscheid van Hessel Nieuwelink tussen intrapersoonlijke, interpersoonlijke en maatschappelijke competenties. Afgesloten wordt met een overzicht aan mogelijke meetinstrumenten die de ontwikkeling van sociale competenties inzichtelijk kunnen maken.
Aanbevelingen voor de onderwijspraktijk worden vooral gegeven in de vorm van tips, interventies en mogelijke meetinstrumenten. Zo wordt voor het mediawijs opvoeden van kinderen verwezen naar het Nationaal Mediapaspoort, voor het aanleren van sociale en emotionele competenties bij kinderenter voorkoming van gedragsproblemen naar het Programma Alternatieve Denkstrategieen (PAD) en voor de vorming van burgerschapscompetenties bij kinderen naar de Vreedzame School.
Miriam Walraven is gepromoveerd orthopedagoog en Suzanne Gerritsen rondde in 2021 een onderzoeksmaster Educational Sciences af. Beiden zijn werkzaam voor Oberon – een onderzoeks- en adviesbureau op het gebied van onderwijs en welzijn. Walraven verscheen ook in een podcast en webinar over het bevorderen sociale competenties, eveneens gepubliceerd op de website van Onderwijskennis.nl. Het webinar is hieronder te bekijken.
