Brigitte van de Koevering werkt sinds 1 mei 2023 als adviseur bij het Expertisepunt burgerschap. Ze combineert dit met haar baan als schoolopleider en docent omgangskunde. Iedere maand belicht zij een onderwerp dat raakt aan burgerschap. Deze keer gaat Brigitte in gesprek met Sandra Loohuis die de workshop ‘schurende gesprekken’ heeft gevolgd.
Sinds twee jaar werkt Sandra bij het Zadkine a
ls begeleider. Ze assisteert haar collega-docenten, brengt stagebezoeken aan toekomstige onderwijsassistenten en ze is mentor van een klas die wordt opgeleid voor de kinderopvang. Daarnaast volgt ze een PDG-traject (een pedagogisch didactische aantekening) om les te kunnen geven op een MBO. Hiervoor deed ze de PABO en werkte ze onder andere in het speciaal onderwijs en de crisisopvang. Haar locatie is een school met 250 tot 300 studenten in Spijkenisse. De populatie bestaat voornamelijk uit meisjes in de leeftijd van 16 tot 20 jaar.
Sandra omschrijft de studenten als een wat timidere groep, zeker in vergelijking met de studenten uit Rotterdam. Het zijn studenten die kiezen voor een kleinschalige en veilige setting. Tegelijkertijd is er sprake van groeiende problematiek. Die heeft veelal te maken met de thuissituatie, agressie, armoede, psychische problemen, gender-issues en alle perikelen rondom sociale media. Sandra besteedt hier vooral in een één-op-één setting aandacht aan. Soms komen bepaalde thema’s aan bod in de theorie. “Dat zou ik graag anders willen. Want hoe geef ik ze tools die van invloed zijn op hun mentale gezondheid en hoe maak ik de koppeling met stage?”
Er was niet direct een aanleiding om deel te nemen aan ‘schurende gesprekken’ hoewel er natuurlijk van alles speelt, denk alleen al aan de kwestie in het Midden-Oosten. Maar meiden-venijn is net zo goed een onderwerp waar aandacht aan besteed moet worden. Het kan de sfeer in de klas behoorlijk ondermijnen. Haar leidinggevende faciliteerde een middag en in een kleine groep van 8 tot 10 collega-docenten. Onder begeleiding van twee ervaren trainersgingen ze aan de slag.
Sandra: “Een advies was om het gesprek meer op te zoeken in plaats van af te wachten. Dus eigenlijk meer checken in plaats van aannemen. Dat kan ik bijvoorbeeld doen door een stelling in te brengen. Een ander inzicht is een kleine omweg maken. Bijvoorbeeld wanneer er ruzie in de klas is. Ik vraag dan aan studenten hoe ze dit aanpakken als het op stage speelt. Op die manier is het minder direct en confronterend en worden ze tot nadenken aangezet.”
Vanzelfsprekend is het van belang dat iedereen zich veilig voelt in de klas. Sandra: “Lastige onderwerpen bespreek ik alleen met mijn eigen mentorklas want zij kennen mij en ik weet wat er in hun (privé)leven speelt. Je moet weten wie je voor je hebt. Ik geef altijd aan dat ze geen antwoord hoeven te geven.”
Sandra vervolgt: “Waar ik me tijdens de training bewust van werd zijn mijn eigen vooroordelen. Groepjes die via Snapchat anderen belachelijk maken wat leidt tot onderlinge conflicten. Dan merk ik dat ik mijn studenten overschat. Ik veronderstel bij hen het vermogen om zich in te voelen in de ander. Hoe kun je zo reageren als je met kinderen werkt vraag ik mezelf op dat moment af. Ik heb geleerd om mijn eigen oordeel uit te stellen en dat je beter een vraag kunt stellen: Hoe ervaar jij dit? Deze studenten zijn in een leeftijdsfase dat ze snel gaan invullen voor een ander vanuit hun eigen referentiekader. ‘Ik vind dat ik dit mag zeggen want…’, hoor ik vaak. Een mooie oefening is dat ze elkaar in tweetallen interviewen. Ze moeten de mening van de ander raden door open vragen te stellen. We hebben als docenten dit zelf ook gedaan en dan merk je pas hoezeer je je eigen mening met je meedraagt.”
“Wat ik zeker meeneem is de glijdende schaal om iets wel of juist niet te doen. Ik geef een voorbeeld. Op de stelling; zou jij je politieke voorkeur kenbaar maken als studenten daarom vragen? antwoordde ik met ‘nooit’ of ‘liever niet’. Terwijl ik best kan vertellen waarop ik let bij het uitbrengen van mijn stem en daarmee kunnen ze mijn keuze misschien raden. Hoe erg is dat? Het is afhankelijk van de klas en ik denk afhankelijk van hoe extreem je stemgedrag is. Maar zo neem je je klas wel mee in het proces. Tijdens de training is er veel ruimte voor vragen. Ik vond het van grote meerwaarde, samen de tijd te krijgen om casuïstiek te bespreken. Achteraf had ik me beter voor willen bereiden. Nu kwam ik met een vol hoofd vanuit de les en duurde het even voordat ik geland was. Ik wist ongeveer wel wat me te wachten stond. Een kleine opdracht om vast vooruit te denken kan daarbij helpen. Ik vond het vooral heel concreet en meteen toepasbaar. Echt een aanrader!”
De workshop bij Sandra Loohuis en haar collega’s was op 12 oktober. Een paar dagen na de grootschalige Hamas-aanval in Israël. Het leek ons belangrijk om te starten met de vraag hoe iedereen erbij zat. In hoeverre waren de studenten in Spijkenisse bezig met deze actualiteit?
De docenten hadden er nog niet veel van gemerkt. Herkenbaarder was het voorval van trainer Kees de Kok (HvA). Een aantal jaar terug stond hij als docent Koken in het kooklokaal. Ergens in de hoek hoorde hij de opmerking “Die kk-asielzoekers krijgen meteen een huis, mijn broer zit al jaren te wachten”. Destijds normeerde hij die opmerking: dit soort taal niet in zijn lokaal. Nu ziet hij vaker de ‘gouden kans’ die zo’n opmerking oplevert. Op dat moment stonden er (letterlijk) geen hete pannen op het vuur. Het was dus mogelijk de leerlingen om zich heen te verzamelen. Kees zou nu normeren op het vloekwoord, maar doorvragen op de zorgen die de leerling heeft en vragen of deze zorgen herkenbaar zijn voor anderen.
Wat Kees hiermee wilde zeggen is dat burgerschapsonderwijs niet alleen iets is voor docenten Burgerschap. Het is de opdracht aan ons allen om te faciliteren dat we elkaar open vragen stellen, denkwijzen delen en meerdere perspectieven toelaten. Ook – of misschien wel juist – over onderwerpen die mensen aan het hart gaan. Het mbo kent een drievoudige kwalificatie en leidt niet alleen op voor een beroep, maar draagt ook bij aan het maatschappelijk kunnen functioneren. Studenten zijn al burger en moeten zich vanuit die rol verhouden tot maatschappelijke vraagstukken. En die liggen voor het oprapen, zoals ook blijkt uit de onderwerpen die Sandra opnoemt: armoede, de impact van sociale media, genderdiversiteit, de mentale gezondheid van jongeren. Het vraagt een open en nieuwsgierige houding om écht het gesprek te voeren over deze onderwerpen.
Het faciliteren van een dialoog met jongeren vraagt dus om het herkennen van ‘kansen’ en een open houding. Het uitvoeren van een dialoog vraagt om vaardigheden. Het vraagt iets anders van je dan doceren. We hebben in de training eerst geoefend met het opschorten van je oordeel. Deze oefening gaat Sandra dus ook met haar studenten doen. Heel waardevol!
Daarnaast hebben de deelnemers een dialoog gevoerd over de vraag in hoeverre neutraliteit nastrevenswaardig is vanuit de docentrol. Het was voor sommigen een verrassing dat hier niet door iedereen hetzelfde over werd gedacht. Hieruit blijkt het belang van een open dialooghouding: wat maakt dat het voor de één vanzelfsprekend is en niet voor de ander? Het begeleiden van een dialoog is ergens altijd een beetje spannend. Je weet immers niet hoe deelnemers (op elkaar) reageren. Tegelijkertijd zit hierin de kracht: het denken van de ander leren kennen. Gelukkig is een dialoog best goed voor te bereiden en te structureren. Het helpt bijvoorbeeld om een werkvorm te kiezen die passend is bij de dynamiek en veiligheid in de groep. Het begeleiden van een dialoog is een vaardigheid die geleerd en vooral geoefend kan worden!
Het volledige scholingsaanbod is te vinden op de website www.schurendegesprekken.nl. Vanuit OCW is er subsidie beschikbaar voor deze scholing. Ook interesse? Bekijk het aanbod en lees hoe je een training kan aanvragen voor jouw school!
