Bouwen aan het curriculum

Aan de slag met het curriculum

Kernvragen

• Hoe geven we burgerschap vorm in lessen, vakoverstijgende projecten en activiteiten?
• Vormen de activiteiten bij elkaar een samenhangend programma?
• Zijn er middelen en is er ontwikkeltijd voor het opzetten van burgerschapsonderwijs?
• Waarom werken wij met deze methode/externe aanbieder of waarom maken we deze excursie; hoe past het bij onze school en hoe wordt het effectief voor onze leerlingen en onze leerdoelen?
• Hoe betrekken we onze leerlingen bij hun eigen leerproces?

Inventariseer: Wat doet de school al?

Waarschijnlijk realiseert de school in het onderwijsaanbod al aspecten van burgerschap. Er bestaat bijvoorbeeld een leerlingenraad, er worden activiteiten aangeboden waarbinnen leerlingen oefenen in het vreedzaam oplossen van conflicten of er wordt rond de verkiezingen aandacht besteed aan democratie. Het expliciet maken van deze activiteiten zorgt voor een planmatige aanpak. Start met een inventarisatie wat er allemaal al plaatsvindt in de school; welke doelen en inhoud al aan bod komen. De volgende werkvorm kun je toepassen tijdens een teamvergadering waar alle leerkrachten samen zijn.

Voorbeeld werkvorm

• Schrijf elk geformuleerd doel op een afzonderlijk A4 en verspreid deze door de ruimte.
• Hang onder elk A4 een groot flap-over vel en maak daarin een schema van groep 1 tot groep 8.
• Geef alle leerkrachten vervolgens een stift en laat ze rond de flappen lopen. Hoe werken zij aan dit doel? In welke activiteiten, lessen, aanpak of projecten.
• Geef hier een half uur voor.

Analyseer de bevindingen.

• Bouwt het op elkaar voort?
• Waar zitten gaten in het curriculum?
• Wat kan worden toegevoegd aan bestaande vakken of leergebieden?
• Wat moeten we op een andere manier aan bod laten komen, in bijvoorbeeld de schoolcultuur en/of pedagogische aanpak?

Kiezen van passende leerstof en activiteiten

Lesactiviteiten en projecten worden vormgegeven door inspirerend materiaal en aanbod te ontwikkelen of af te nemen. Ook is de hele school een oefenplaats voor het omgaan met basiswaarden van de democratie. Leerlingen doen eigen ervaringen op in bijvoorbeeld het leren omgaan met conflict en het geven van hun eigen mening. In de pedagogische en didactische aanpak kun je ook burgerschapsvorming stimuleren. Het kan ook juist haaks staan op de leerdoelen, waardoor het burgerschapsonderwijs juist ondermijnt.

Er is veel inspirerend materiaal om te gebruiken. Bovendien zijn er veel organisaties die gastlessen, excursies of andere activiteiten op school kunnen verzorgen die aansluiten bij burgerschap. Van een vluchteling voor de klas tot museumbezoeken en lespakketten. Je kunt dit af nemen, maar je kunt het ook ter inspiratie gebruiken om eigen lesmaterialen te ontwikkelen

Er is grote keuze aan activiteiten, organisaties en lesmaterialen. Kijk kritisch naar wat past bij de eigen school en hoe het effectief wordt voor de leerlingen en leerdoelen van de school. Of hoe je dit eventueel kunt toevoegen door er een reflectieopdracht aan te koppelen.

Samenhang aanbrengen

Koppel de gekozen leerstof aan de vakken, domeinen en lessen. Draag zorg voor een logische opbouw. Zie voor meer informatie en inspiratie: ‘Handreiking burgerschap funderend onderwijs’ van SLO.

Download de handreiking

SLO heeft een voorbeeld van een doorgaande leerlijn ontwikkelt voor burgerschap in het primair-, en (onderbouw) voortgezet onderwijs. In vier inhoudskaarten wordt beschreven waar scholen ten minste doelgericht en samenhangend aandacht aan moeten besteden.

Bekijk de inhoudskaarten

Hulpmiddelen

• Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO) heeft een ‘Handreiking burgerschap voor funderend onderwijs’ ontwikkeld. Je kunt hem hier raadplegen.
• De Respect Foundation heeft de BurgerschapsTool ontwikkeld, waarmee je samen met je team het burgerschapsonderwijs in kaart kunt brengen. Zo krijg je op een eenvoudige manier inzicht in wat je al doet.
• SLO heeft ‘Inhoudskaarten burgerschap’ ontwikkeld. Je kunt ze hier raadplegen.
• SLO heeft de infographic ‘inhoud basisvaardigheden’ ontwikkeld, bekijk het hier.
• SLO heeft de infographic ‘Stappenplan en adviezen versterken basisvaardigheden burgerschap’ ontwikkeld, bekijk het hier.

Bouwen aan het curriculum: Inspiratie

Schoolvoorbeelden

OBS de Groenehoek, Bergschenhoek – Om burgerschap meer op de kaart te zetten dan al gebeurde, maakte deze school gebruik van een van onze ambassadeurs burgerschap. Met behulp van de leerlingen is er een andere, meer passende naam voor burgerschapsonderwijs gekozen: ‘Wij en de wereld’. >>>

Islamitische basisschool Al Jawhara in Amsterdam – Een levendige school in een bruisende wijk; de Islamitische basisschool Al Jawhara ligt in de Amsterdamse wijk Oost. De directrice, Hakima El Ghannouti, is al even bevlogen en energiek. “De burgerschapsopdracht vanuit de overheid lukt ons zeker. De vertaalslag naar de buitenwereld, dát is een uitdaging. En niet alleen voor ons.” >>>

Kijken

• Informatievideo’s burgerschapsonderwijs

Bevordering van basiswaarden en sociale/maatschappelijke competenties

Hanneke Felten
Hanneke Felten buigt zich als senior-onderzoeker bij Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) al lange tijd over de vraag hoe discriminatie effectief is te voorkomen en deelt haar recente inzichten en praktische handvatten om in de klas en school vooroordelen te verminderen. [45 minuten]

Miguel Heilbron
Miguel Heilbron, directeur van Fawaka Wereldburgerschap neemt je mee in de wereld van wereldburgerschap en hoe dit te verankeren in jouw onderwijs. [45 minuten]

Lezen

• Annette van der Laan – Scholen zijn in feite kleine samenlevingen >>>
• Hessel Nieuwelink – Hoe stimuleer je burgerschap in de klas? >>>
• Yanaika Zomer – Maak het normaal >>>
• Sylvia Bragt – Vertel eens?! >>>
• Bart van den Elzen – De groepsvergadering als democratisch hart van de school >>>
• Yvonne Donders – Mensenrechten >>>
• Factsheet basisvaardigheden – burgerschap (SLO) >>>