Alles, zeggen Harriët Leget en Jaap van Gils , respectievelijk verbinder en aanvoerder van het themateam Digitaal Burgerschap van Doorpakken op Digitalisering. “Creativiteit en kritisch denken zijn essentieel om te kunnen leven, leren en werken in een digitaliserende samenleving.”
De kracht – en misschien ook wel noodzaak van – creativiteit komt mooi naar voren tijdens het derde werkatelier (zie kader) bij Cibap Zwolle, een initiatief van het Expertisepunt Burgerschap mbo. Harriët en Jaap verdiepen zich samen in het thema met burgerschapsdocenten en beleidsmakers van tien verschillende mbo-scholen. Het werkatelier begint met ‘het stille wandgesprek’, een werkvorm waarbij alle deelnemers op een flip-over hun gedachten en associaties zetten bij de vraag: Wat vind jij belangrijk bij burgerschapsonderwijs? Dit gebeurt in stilte en iedereen krijgt evenveel tijd om zijn punten op te schrijven. Het idee is dat mensen via de wand op elkaar reageren. Dat kan met een vraag, via een tekening, een woord, een tekst. Na tien minuten verbreekt de trainer de stilte om te praten over ieders inzichten op de flip-over.
Digitaal Burgerschap
Het mooie van deze werkvorm is dat je op zo’n stille wand terugziet dat mensen even hun ‘ei’ kwijt kunnen, vertelt Jaap. “Je maakt je hoofd leeg en je richt je op het onderwerp door de prikkelende vragen of opmerkingen op de wand. Jouw inbreng roept ook weer vragen van anderen op met de mogelijkheid om daar op te reageren.”
In de werkatelier-sessie zijn ook andere vormen gebruikt, zoals de ‘binnenkring-buitenkring’ met als doel actief luisteren en meeschrijven en het schrijven van een stukje over het ‘borgen’ (het thema van het werkatelier) wat de deelnemers deelden in een groepje en door vragen en teksten van andere weer konden aanpassen. In het tweede deel van de middag gingen scholen met elkaar aan de slag met een plan rond de vraag “Wat gaan we als school doen op het gebied van burgerschapsonderwijs en hoe borgen we de kwaliteit?” Dit plan werd in een snelkookversie gemaakt, getoets aan collega’s van andere scholen en vervolgens uitgewerkt en gepitcht in een soort ‘podcastopname’. De deelnemers luisteren roulerend in groepjes naar
elkaars plannen. Zo wil Cibap bijvoorbeeld studenten voeden met thema’s als duurzaamheid, kritische denkvaardigheden, reflectieve vaardigheden, et cetera. Studenten worden geïnspireerd om zelf impact te maken op de wereld en geven elkaar iets mee terug op een ‘geeltje’.
De podcast van Harriët en Jaap heeft een wat andere insteek dan de rest omdat zij niet vanuit een school maar vanuit het programma Doorpakken op Digitalisering deelnemen. In hun podcast is de boodschap: De student heeft recht op onderwijs dat zelfvertrouwen, kennis, inzicht en vaardigheden biedt om burger te zijn in een steeds veranderende digitale samenleving. De docent heeft daarvoor ruimte en tijd nodig en wordt gesteund door de visie van de organisatie. Jaap en Harriët vertellen het verhaal over digitaal burgerschap om scholen te inspireren
zodat zij studenten kunnen helpen met het ontrafelen van de digitale wereld.
Ze gaan in op vragen als: wat is fake news? Hoe kom je online in contact met de overheid? “Studenten hebben op het vmbo bijvoorbeeld al lang geleerd hoe de Tweede Kamer in elkaar zit,” vertelt Jaap.
“Maar weten niet hoe je zorgtoeslag of een DigiD aanvraagt. Terwijl die kennis nodig is om je straks te kunnen redden in de maatschappij.” Maar er is hoop, Jaap, zelf ook docent (op het Techniekcollege in Rotterdam, red.) ziet dat het mbo een beweging maakt: “Docenten zien in dat het niet meer gaat om studenten voorbereiden op een specifiek beroep, maar om begeleiden in hoe zij zich een leven lang kunnen blijven ontwikkelen, meebewegen met (digitale) ontwikkelingen en daar op worden voorbereid, daar kritisch naar leren kijken en een gefundeerde mening bij vormen.”
Wat Jaap en Harriët meenemen uit dit derde werkatelier? “Dat we goed moeten nadenken over hoe we digitaal burgerschap in combinatie met de verenigingsafspraken kunnen borgen in het onderwijs zodat er nóg mooier en rijker (digitaal) burgerschapsonderwijs ontstaat.” Hoe? “Door docenten te voeden met materiaal, tips en methodes en door elkaar te inspireren, binnen en buiten de school.” Digitaal burgerschap is volgens Jaap bij uitstek een onderwerp om met je team te bespreken, “omdat je het thema aan alle vakken kan koppelen. Denk aan een begroting maken bij het vak rekenen of nieuwsberichten analyseren bij het vak Nederlands.”
Ook kunst en technologie lenen zich volgens Jaap goed om het gesprek over burgerschap op gang te brengen. “Voor de kunsttentoonstelling The Glass Room over data en privacy, bedacht
Mediakunstenaar Dries Depoorter (driesdepoorter.be/quickfix) bijvoorbeeld een speciale automaat waarmee je in een paar seconden nieuwe volgers of vind-ik-leuks kunt kopen voor je
Instagram, Twitter, Facebook of YouTubeaccount. Zo’n kunstuiting sluit prachtig aan bij de leefwereld van de student en levert nuttige gesprekken op over privacy en de grenzen van wat je ethisch verantwoord vindt.”
Bijdragen aan de ontwikkeling van studenten tot kritisch denkende burgers die zich kunnen redden in de (digitale) samenleving. Dat is het doel van (digitaal) bugerschapsonderwijs in het mbo. Om dit burgerschapsonderwijs te versterken maakte de mbo-sector vijf verenigingsafspraken:
Deze verenigingsafspraken waar alle mbo-scholen zich aan moeten houden, staan centraal in de vier werkateliers die Expertisepunt Burgerschap mbo organiseerde voor mbo-scholen. In de werkateliers worden de verenigingsafspraken met elkaar verkend, geduid en expliciet gemaakt. Wil je weten hoe de deelnemende scholen de werkateliers hebben ervaren?
In de loop van het jaar komen er podcasts beschikbaar.
