Het Israëlisch-Palestijns conflict, één van de langstdurende conflicten in de wereld, staat weer volop in de belangstelling. Hoe geef je les over een onderwerp dat zo gevoelig ligt?
Om je hiermee op weg te helpen, heeft het Expertisepunt Burgerschap een overzicht van handreikingen, leermiddelen en tips opgesteld. Deze pagina richt zich op het voortgezet onderwijs. Klik hier voor de pagina van het primair onderwijs.
Om te begrijpen waar het conflict over gaat, is kennis nodig van haar geschiedenis. De Universiteit van Nederland heeft een mooie en heldere uitlegvideo gepubliceerd waarin Midden-Oostendeskundige Maurits Berger (verbonden aan de Universiteit Leiden) de geschiedenis van het conflictgebied toelicht. Deze video duurt ongeveer 14 minuten. Klik hier voor de video. Heb je behoefte aan meer achtergrondinformatie en analyses over het conflict? Bekijk dan deze leeslijst van de Universiteit Leiden.
NOS op 3 heeft meerdere, korte uitlegvideo’s op haar YouTube-kanaal staan. Deze video’s verschaffen je inzicht in verschillende aspecten van het conflict.
NPO Kennis is een multimediaal kennisplatform met heldere antwoorden op vragen over actuele kwesties. Ze beschikt ook over een mooie serie over Israël en Palestina, welke kan dienen als grondstof voor je lessen.
Diversion en Yalla! hebben een checklist voor schooldirecties samengesteld met daarin handvatten over hoe je hier, met oog voor de sociale veiligheid van je medewerkers en leerlingen, handelingsperspectief voor je team creëert. Bekijk de checklist hier. Diversion schreef daarnaast al eerder een handreiking voor botsende waarden in het klaslokaal. Bekijk deze handreiking hier.
Woorden doen ertoe, al helemaal bij een conflict dat zo gevoelig ligt. Hoe kies je je woorden zorgvuldig als onderwijsprofessional? Movisie schreef hiervoor een artikel dat de betekenis van verschillende begrippen toelicht, zodat je hiertoe beter in staat bent. Lees het artikel hier.
In de discussies over het Israelisch-Palestijns conflict kunnen discriminerende uitingen voorkomen. Dit kunnen uitingen zijn van antisemitische of islamofobe aard. Deze uitingen zijn in strijd met de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en dienen gesignaleerd en gecorrigeerd te worden. Dit ligt anders voor kritiek. Het ontwikkelen van een eigen, kritische mening vormt een wezenlijk onderdeel van een school als veilige oefenplaats. Hoe herken je als onderwijsprofessional het verschil tussen een discriminerende uiting en kritiek? Hoe grijp je effectief in bij antisemitisme, islamofobie of andere discriminerende uitingen? En hoe maak je je leerlingen weerbaar tegen antisemitische of antimoslimracistische complottheorieën?
Heb je behoefte aan extra ondersteuning bij het voeren van gesprekken over lastige onderwerpen? Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft subsidie beschikbaar gesteld voor scholing op het gebied van ‘Schurende gesprekken’. Bekijk het scholingsaanbod en de subsidieregeling via deze pagina.
Heb je behoefte aan advies op het gebied van sociale veiligheid? Stichting School & Veiligheid biedt via haar Adviespunt ondersteuning en advies op maat. Het Adviespunt is op elke schooldag van 9:00 tot 16:00 uur telefonisch bereikbaar. Informatie, instrumenten en tools die helpen bij het vormgeven van sociale veiligheid op school zijn te raadplegen via de website.
Stichting School & Veiligheid heeft daarnaast een webinar gehouden: ‘Spanningen hanteren in de klas‘. In dit webinar vertelt Meester Yasin Yaylali over zijn warme en strenge aanpak. Samen met Leon Meijs (trainer bij Stichting School & Veiligheid) en Bjorn Wansink (TerInfo) wisselen ze inzichten uit over hoe je als leraar een respectvolle en veilige dialoog voert in de klas. De gespreksleider is Saber Benjah. Bekijk het webinar hier.
Op deze website van het Expertisepunt Burgerschap kun je daarnaast de pagina over de school als oefenplaats bekijken. Op deze pagina meer informatie en tips over hoe je een omgeving creëert waarin leerlingen worden gestimuleerd te oefenen met sociale en maatschappelijke competenties, zoals het ontwikkelen van een eigen kritische mening en het voeren van een respectvolle dialoog met andersdenkenden. De voorbeeld- en voorleeffunctie van de docenten neemt hier een belangrijke plek in. Zij dienen de omgangsvormen uit te dragen die volgens hun visie hoort bij goed burgerschap.
Heeft u als school behoefte aan een inspirerend voorbeeld? Saïd Bensellam en Lody van de Kamp werken sinds 2010 samen als duo. Said heeft Marokkaanse achtergrond, Lody een joodse. Ze gaan als duo het gesprek aan met jongeren over discriminatie, racisme en beeldvorming. Samen hebben ze de Said&Lody-methodiek ontwikkeld. Bekijk hier hun website voor meer informatie. Lody van de Kamp stond ook De Volkskrant te woord over het conflict. Het artikel lees je hier.
Stichting CJP (Cultureel Jongeren Paspoort) heeft een aantal culturele activiteiten op een rij gezet dat scholen kan helpen om het gesprek te openen en dit gevoelige onderwerp te bespreken in de klas. Klik hier voor het overzicht.
De eerdergenoemde video van de Universiteit van Nederland kan eveneens ingezet worden als effectief leermiddel. Het inzetten van kijkvragen maakt deze video nog effectiever. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld deze begripsvragen:
De NOS heeft een handig artikel geschreven met twaalf termen die steeds terugkeren in de berichtgeving over het conflict. Een tip is om het artikel te printen voor leerlingen en ze een invuloefening ermee te laten doen. Een voorbeeld van zo’n oefening is de onderstaande tabel:
| Term | Betekenis |
| 1. Gazastrook | |
| 2. Westelijke Jordaanoever | |
| 3. Hamas | |
| 4. Islamitische Jihad | |
| 5. Hezbollah | |
| 6. Nakba | |
| 7. Tweestatenoplossing | |
| 8. Kibboets | |
| 9. Iron Dome | |
| 10. Jom Kipoeroorlog | |
| 11. Pogrom | |
| 12. ‘From the river to the sea’ |
Bij de uitleg over de Iron Dome kan eveneens gebruik worden gemaakt van de video in het artikel.
Ook de eerdergenoemde video’s van NOS op 3 kunnen ingezet worden tijdens de les. Een tip: bij de video ‘Hoe werd Israel een staat?‘ kun je in leerlingen in de onderbouw de opdracht geven een eenvoudige tijdlijn met jaartallen en gebeurtenissen te maken. Bijvoorbeeld zo:
| Tijdsperiode | Eind 19de eeuw | Begin 20ste eeuw | 1941-1945 | 14 mei 1948 |
| Gebeurtenissen |
NOS Stories ging in gesprek met jongeren over het conflict en schetst, tussen de gesprekken door, de geschiedenis. Delen van deze video kunnen gebruikt worden als aanknopingspunten voor een gesprek in de klas. Bekijk de video hier.
Bij Nieuwsuur verscheen een artikel dat raakt aan mediawijsheid omtrent het conflict: Tussen Israël en de Palestijnen woedt ook een oorlog om de feiten. Dit artikel kun je inzetten om aan te geven dat een objectieve waarheid lastig te bereiken is zodra er een gevoelig conflict speelt. Daarnaast zoomde Nieuwsuur ook in op de organisatie, belangen en tactieken achter Hamas. Zie hier voor de aflevering.
Schooltv heeft een video online staan waarin wordt ingegaan op de vraag of de situatie in het conflictgebied vergelijkbaar is met het voormalige Apartheidsregime in Zuid-Afrika. De video gaat gepaard met een lesbrief. Bekijk de video hier.
Zoek je Engelstalig materiaal omdat je tweetalig lesgeeft of aan een internationale schakelklas? The New York Times stelde een compleet overzichtsartikel op met Engelstalige bronnen en leermiddelen. Zie hier voor het artikel.
TerInfo is een project van de Universiteit Utrecht, gericht op de ondersteuning van scholen bij het bespreekbaar maken van terrorisme, politiek geweld en disruptieve momenten. In een blogpost zet zij een aantal hulpmiddelen op een rij die van pas komen bij het bespreken van het conflict. De onderzoekers verbonden aan TerInfo gaven ook een toelichting in het Nederlands Dagblad. Lees het artikel hier. Het vakblad Maatschappij & Politiek stelde eveneens enkele vragen aan TerInfo. Deze zijn hier te lezen.
Voor geschiedenisdocenten heeft Geschiedenisleraar.nl een compleet lesplan opgesteld. Dit lesplan maakt gebruik van van een LessonUp-omgeving.
Deep Level Learning heeft in opdracht van het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI) de digitale versie van het geschiedeniskatern over het conflict tussen Israël en de Palestijnen ontwikkeld. Zie hier voor het katern.
Bij de Avondshow van Arjen Lubach werd in twintig minuten op zijn kenmerkende wijze het Israëlisch-Palestijns conflict uitgelegd. Zijn uitleg pretendeert niet volledig te zijn. Bekijk de aflevering hier.
ThiemeMeulenhoff heeft een inspiratiedocument opgesteld om geschiedenisdocenten handvatten te geven bij het lesgeven over gevoelige geschiedenis. Zie hier voor het inspiratiedocument.
Methode M is een methode over onder andere burgerschap voor leerlingen van 12 t/m 18 jaar. Ze hebben een les ontwikkeld waarbij docenten informatie krijgen over hoe ze eerst klassenafspraken maken, het gesprek voeren en vervolgens hoe leerlingen zelf aan de slag kunnen. Je vindt de les hier.
Map out heeft twee lesbrieven geschreven naar aanleiding van de kwestie Israël-Palestina. In deel 1 wordt uitgelegd waarom het een kwestie is, en wat er vanaf 1900 is gebeurd in de regio Israël Palestina. In deel 2 wordt aandacht besteed aan het kort geding dat door drie organisaties is aangespannen tegen de Nederlandse staat en het kunnen scheiden van feiten, vermoedens en meningen. Zie hier voor deel 1, zie hier voor deel 2.
Op Wikiwijs, een initiatief van Kennisnet, staat een deel van de Stercollectie van VO-content. In deze lessenserie voor vmbo (leerjaren 3 en 4) staat het Israëlisch-Palestijns conflict centraal.
Docent burgerschap Karim Amghar heeft een lesbrief gemaakt waarin hij probeert zoveel mogelijk perspectieven van het conflict te begrijpen, zonder waardeoordeel. Je kunt de lesbrief hier vinden.
De Faculteit Letteren van de Radboud Universiteit Nijmegen biedt gratis lesmateriaal aan over het bekende Duitse gedicht ‘Todesfuge’ van Paul Celan. Dit vakoverstijgend lesmateriaal is ontwikkeld door een team van vo-docenten en studenten. Het materiaal is geschikt voor lessen Duits, Nederlands, geschiedenis, maatschappijleer en ckv (culturele en kunstzinnige vorming). Bekijk het lesmateriaal hier.
De VGN is de vakorganisatie van geschiedenisdocenten in alle vormen van onderwijs. Zij heeft ook lesmateriaal beschikbaar, zoals deze les voor havo/vwo-leerlingen over de Holocaust.
Vereniging van Docenten Levensbeschouwing en Godsdienst (VDLG) wil het vak godsdienst/levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs verder ontwikkelen. Zij werkt hiervoor samen met expertisecentrum Levensbeschouwing en Religie in het Voortgezet Onderwijs (LERVO). VDLG heeft voor haar leden lesmateriaal beschikbaar. Bekijk via deze pagina hoe je als docent godsdienst/levensbeschouwing lid kunt worden van deze vereniging.
De Vereniging Filosofiedocenten in het Voortgezet Onderwijs (VFVO) ziet graag dat elke leerling in Nederland eindexamen kan doen in filosofie en wil de positie van het schoolvak versterken. Filosofie kan bijdragen aan het ontwikkelen van reflectie- en dialoogvaardigheden bij leerlingen. VFVO heeft uiteenlopend lesmateriaal openbaar beschikbaar. Klik hier voor het lesmateriaal.
Op de website van Huis van Erasmus kun je de lesmodule over Israël/Palestina downloaden (hier download je deze lesmodule direct: lesmodule over Israël/Palestina).
Stichting Na de Oorlog biedt voor het voortgezet onderwijs een interactieve pagina aan waarop Gregory Stantons tien stadia van een genocide worden weergegeven (zie ook hier voor de Wikipedia-lemma over deze tien stadia). Deze pagina kan worden ingezet tijdens een les geschiedenis over bijvoorbeeld de Holocaust of andere genocides, om zo de werking ervan begrijpelijk in beeld te brengen. Klik hier voor de interactieve pagina. Dit materiaal is gekoppeld aan de gastlessen van gastsprekers die hun persoonlijke verhaal vertellen over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.
In Any1 komen de levensverhalen van een Amerikaanse, Duitse en Sovjetsoldaat uit WO2 voor het eerst samen, zonder strepen op een landkaart. Ze zijn afkomstig van drie oorlogsbegraafplaatsen in Nederland. Leerlingen buigen zich over de vraag wanneer je held, dader of slachtoffer bent. Zij ontdekken dat binnen een leven dat perspectief plots kan kantelen én dat het verleden ook wat zegt over actuele gebeurtenissen. Geïnteresseerd in dit multimediaal lespakket? Check de website en meld je vrijblijvend aan via dit formulier.
Eén van de speerpunten van het Nationaal Plan Versterking Holocausteducatie is om te zorgen dat elke leerling les krijgt over de Holocaust. Om dat doel te bereiken, is de overzichtswebsite Leer over de Holocaust opgezet. De website is een gezamenlijk initiatief van de gemeente Amsterdam en de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB).
De Anne Frank Stichting is een onafhankelijke non-profitorganisatie die de onderduikplek van Anne Frank beheert en openstelt en Annes levensverhaal wereldwijd onder de aandacht brengt. Klik hier voor haar lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs. Daarnaast biedt zij ook veel informatie aan over antisemitisme. Zie daarvoor haar thema-pagina ‘Antisemitisme’. Onderzoekbureau Panteia heeft in opdracht van de Anne Frank Stichting onderzoek uitgevoerd naar antisemitische incidenten in het voortgezet onderwijs. Lees hier meer over de resultaten van dat onderzoek.
In de toolbox Stories that Move vind je de lesbrief ‘Ontmoet Robin en Wael’. Robin is een Joodse Nederlander, Wael een Syrisch-Palestijnse vluchteling die in Berlijn woont. Beiden vertellen op video dat ze ervaren dat anderen hen de schuld geven voor een conflict waar zij geen verantwoordelijkheid voor hebben. Via het bijgeleverde werkblad onderzoeken leerlingen verschillen en overeenkomsten tussen de verhalen van deze twee jongeren. Wat kunnen zij zelf doen om discriminatie tegen te gaan? De persoonlijke verhalen van jongeren zorgen voor meer begrip, empathie en verbinding. Stories that Move is een gratis online toolbox tegen discriminatie voor het voortgezet onderwijs en het mbo.
In het Joods Cultureel Kwartier zijn vier eeuwen Joodse cultuur verdeeld over vier gebouwen. Zij is beschikbaar voor excursies. Zie hier voor de pagina voor het voortgezet onderwijs. Zij biedt ook lesmateriaal aan via een LessonUp-omgeving. Klik hier voor het lesmateriaal.
Het Islam Experience Centre is een Rotterdams educatief centrum over de islam. In het centrum worden bezoekers mee op reis genomen in de geschiedenis en cultuur van de godsdienst. Ze heeft ook een mobiele service die langskomt bij scholen. Klik hier voor meer informatie.
