Op 16 april 2025 verscheen de Staat van het Onderwijs – het jaarlijkse rapport waarin de Inspectie van het Onderwijs verslag legt over de toestand van het Nederlandse onderwijs. Het rapport werd in DeFabrique te Utrecht aangeboden door de inspecteur-generaal Alida Oppers aan de verantwoordelijke minister Eppo Bruins, die dezelfde dag namens het kabinet een beleidsreactie naar beide Kamers heeft gestuurd.
Burgerschap is volgens de inspectie voor zowel leerlingen als de samenleving onmisbaar, gezien de prangende maatschappelijke vraagstukken en conflicten die wereldwijd spelen. Scholen en instellingen hoeven dergelijke problemen niet op te lossen, maar hebben wel een belangrijke taak in het weerbaarder maken van jongeren en ze voor te bereiden op hun deelname aan onze veranderende maatschappij, aldus de toezichthouder. Burgerschapsonderwijs is in de woorden van Oppers “belangrijker dan ooit”. Tegelijkertijd ervaren scholen de vormgeving als ingewikkeld.
De inspectie constateert dat veel scholen het burgerschapsonderwijs nog niet op orde hebben. In het kader van de steekproefkwaliteitsonderzoeken in schooljaar 2023-2024 kreeg meer dan de helft van de onderzochte scholen in het funderend onderwijs een herstelopdracht. Ook wijst de Inspectie nogmaals op het internationale burgerschapsonderzoek ICCS 2022, waaruit bleek dat de Nederlandse leerlingen op het gebied van burgerschapskennis en politieke betrokkenheid er minder goed voor stonden dan leerlingen uit vergelijkbare landen.
De steekproefsgewijze kwaliteitsonderzoeken liggen aan de basis van de constateringen van de Inspectie van het Onderwijs. Deze nieuwe onderzoekswijze is sinds september 2023 van kracht en is bedoeld om beter zicht te krijgen op hoe het Nederlandse onderwijs ervoor staat. De geaggregeerde onderzoeksresultaten uit schooljaar 2023-2024 laten zien dat de meeste herstelopdrachten zijn gegeven voor het curriculum voor burgerschap, dat volgens de Inspectie op veel scholen onvoldoende doelgericht, samenhangend en herkenbaar is. Daarnaast blijkt dit burgerschapsonderwijs niet altijd afgestemd te zijn op de kenmerken van de leerlingenpopulatie. Op de standaard OP0 (Basisvaardigheden), welke onder andere betrekking heeft op een doelgericht en samenhangend aanbod voor burgerschap, is tot nu toe geen oordeel gegeven aan scholen. Vanaf 1 augustus 2025 verandert dit: de standaard weegt vanaf dit moment in het eindoordeel. De exacte weging wordt later bekend gemaakt bij de publicatie van de nieuwe onderzoekskaders.
In onderstaand figuur is te zien dat de inspectie over de basisvaardigheid burgerschap, net als vorig jaar, relatief veel herstelopdrachten heeft gegeven.
In het onderliggend technisch rapport wordt dit bovenstaande beeld gepreciseerd in doorslaggevende elementen. Bij de basisvaardigheid burgerschap in alle drie de sectoren was bij bijna alle herstelopdrachten (meer dan 90% van de gevallen) het curriculum in onvoldoende mate zowel doelgericht als samenhangend. In primair onderwijs zag men in bijna de helft van de herstelopdrachten tekortkomingen in de mate waarin het curriculum passend is bij de leerlingenpopulatie en afgestemd is op de kenmerken van de leerlingenpopulatie en in voortgezet onderwijs bij 38%. In het primair en voortgezet onderwijs werd ook nog in een kwart van de herstelopdrachten gezien dat het curriculum voor burgerschap onvoldoende herkenbaar was in de onderwijspraktijk.
Scholen staan er niet alleen voor om het burgerschapsonderwijs vorm te geven; het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het vraagt om steun en voorbeeldgedrag van de overheidsinstanties. Er zijn vele goede voorbeelden te delen van scholen en er wordt ondersteuning aangeboden vanuit diverse partijen.
Zoeken jullie als school ondersteuning bij het voldoen aan een herstelopdracht, bijvoorbeeld op één van de hierboven genoemde elementen? Het Expertisepunt Burgerschap biedt kosteloos adviseurs aan om jullie school te ondersteunen bij een herstelopdracht. De adviseurs helpen scholen om de volgende stap te zetten in het doelgericht, samenhangend en herkenbaar vormgeven van burgerschapsonderwijs. Een adviseur denkt graag mee, maar een school blijft altijd zelf verantwoordelijk om aan een gegeven herstelopdracht te voldoen. Het advies is ook voor scholen die willen werken aan andere zaken rondom burgerschap, zoals professionaliseringstrajecten, methodieken of andere ondersteunende instrumenten die voor de specifieke situatie van scholen relevant zijn. Lees hier meer over de adviseurs: adviseurs burgerschap.
Daarnaast heeft het Expertisepunt Burgerschap in maart 2025 in samenwerking met de Inspectie van het Onderwijs een webinar georganiseerd over het toezicht op burgerschap. In het webinar wordt ingegaan op de wettelijke eisen van doelgericht en samenhang en geeft antwoorden op verschillende vragen van het kijkende publiek. De resterende vragen zijn behandeld in een overzicht van veelgestelde vragen (FAQ).
