Op verzoek schreef Hessel Nieuwelink (lector Burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam) voor ‘Liberale reflecties’ (TeldersStichting) een artikel over de mogelijkheden voor het versterken van burgerschapsonderwijs. In het artikel legt hij uit waarom de wens er is voor meer burgerschapsonderwijs, welke politiek-bestuurlijke belemmeringen er bestaan voor het vormgeven van succesvol burgerschapsonderwijs en hoe het burgerschapsonderwijs verder versterkt kan worden.
Op de vraag waarom er meer aandacht zou moeten komen voor burgerschapsonderwijs bespreekt Hessel Nieuwelink drie argumenten vanuit theoretisch perspectief. Ten eerste is onderwijs een manier om leerlingen te vormen. Als onderwijs dan per definitie vormend van aard is, dan kan het ook op een bewuste manier gebeuren. Ten tweede kan je stellen dat allerlei waarden die van belang geacht worden niet vanzelf bestaan. Een derde reden om burgerschapsonderwijs meer prioriteit te geven, is dat er stevige ongelijkheid bestaat in de mate waarin jongeren in hun sociale omgeving burgerschap kunnen ontwikkelen.
Naast de redenen die in de literatuur genoemd worden, heeft ook de overheid opvattingen over waarom burgerschapsonderwijs ertoe doet: het idee dat kinderen en jongeren niet voldoen aan de verwachtingen die bestaan (deficiëntiedenken) en het idee dat kinderen en jongeren onvoldoende eigen verantwoordelijkheid voor de samenleving dragen.
De politiek-maatschappelijke wereld waarbinnen jongeren opgroeien en onderwijs gegeven wordt, heeft stevige invloed op hoe jongeren naar burgerschap, politiek en democratie kijken. Dit heeft ook negatieve effecten op burgerschapsvorming van leerlingen. Zo heeft de politieke democratie en hoe deze weergegeven wordt door de media, grote impact op het denken van jongeren. Jongeren passen hun denkbeelden aan, aan de manier waarop de wereld tot hen komt. Een ander politiek-bestuurlijke belemmering is dat mensen met een academische achtergrond meer deel uitmaken van de macht en er meer toegang toe hebben dan mensen met een mbo-achtergrond. Hierdoor kunnen jongeren met een mbo-achtergrond het gevoel krijgen dat de politiek niet voor hen is en dat hun stem er niet toe doet.
Het onderwijs kan een rol spelen bij het stimuleren van burgerschap en democratische gezindheid van jongeren. Het kunnen oefenen met burgerschapsactiviteiten kan een goede manier zijn waarop leerlingen hun burgerschapscompetenties kunnen ontwikkelen. Ook geldt dat lessen over burgerschapsthema’s belangrijk zijn bij de ontwikkeling van competenties en waarden van leerlingen. Zowel het oefenen met burgerschapsactiviteiten als het leskrijgen over burgerschapsonderwijs kan bij allerlei vakken gebeuren. Maar in de praktijk blijkt dit niet altijd het geval te zijn. De nadruk ligt toch vooral op de maatschappijvakken. Deze vakken zouden daarom een betere positie moeten krijgen in de lessentabel, om een sterk onderwijsaanbod te realiseren.
Het artikel eindigt met vier beleidsadviezen:
