Op deze pagina vind je meer informatie over hoe je kan meten bij burgerschapsonderwijs. Handige tools, onderzoeken en meer…
Burgerschap: weten we wat we meten? Een overzichtsstudie
Van scholen in het PO en VO wordt momenteel gevraagd hun burgerschapsonderwijs in kaart te brengen. Dit gebeurt nu veelal door het gebruikt van vragenlijsten over de burgerschapscompetenties van leerlingen/studenten. Dat is op het mbo niet anders.
Voor het NRO en de onderwijsinspectie schreven lector burgerschapsonderwijs Hessel Nieuwelink, Willemijn Rinnooy Kan, Floor Rombouts en Jip Teegelbeckerseen een overzichtsstudie voor de Peil.Burgerschapsstudie van 2027. Hierin beantwoorden zij de vraag welke instrumenten voor burgerschap en burgerschapsonderwijs beschikbaar zijn en welke aspecten van burgerschapsonderwijs daarmee in kaart gebracht kunnen worden. Op basis van deze studie hebben ze ook conclusies kunnen formuleren die relevant zijn voor scholen.
Deze conclusies zijn:
1. Bestaande vragenlijsten richten zich slechts op een beperkt aantal aspecten van burgerschap. Vragenlijsten zijn vooral gericht op kennis, vaardigheden en houdingen.
– Bij kennis wordt veelal ingezoomd op onthouden en begrijpen, analyseren wordt veel minder in kaart gebracht.
– Vaardigheden worden zelden objectief in kaart gebracht, veelal zijn het opvattingen van leerlingen over hun vaardigheden die meegenomen worden.
– Bij houdingen wordt amper gekeken naar de context waarbinnen leerlingen een houding toepassen hoewel die wel erg belangrijk is.
2. Scholen kunnen het burgerschap van leerlingen/studenten in kaart brengen om daarmee een vergelijking met andere scholen te maken. Als scholen meerdere malen een vragenlijst afnemen bij leerlingen, is het maar de vraag wat de uitkomsten vervolgens zeggen over het burgerschapsaanbod op de school. Of het onderwijs een rol speelt bij een eventuele verandering, is helemaal de vraag. En eveneens is onduidelijk welk aspect van het onderwijs dan een rol heeft gespeeld. Als evaluatie-instrument zijn vragenlijsten voor individuele scholen ons inziens niet zo goed bruikbaar.
3. We achten het verstandig dat scholen zich vooral gaan richten op het in kaart brengen van hun burgerschapsonderwijs. Er is best wat bekend over hoe scholen burgerschapsonderwijs op een impactvolle manier kunnen vormgeven. Scholen kunnen die kennis gebruiken om hun eigen onderwijs met leerlingen te evalueren. Dat kan via vragenlijsten (hoewel het de vraag is of er voldoende bruikbare vragenlijsten reeds beschikbaar zijn) en via kwalitatieve methoden, zoals portfolio-instrumenten, interviews, observaties of schrijfopdrachten.
Practoraat Burgerschap: meten van burgerschapscompetenties
Chris Holman is practor burgerschap bij Noorderpoort en doet zijn promotieonderzoek naar de verbanden tussen de bestaande uitvoeringspraktijk van burgerschapsonderwijs op mbo-scholen en de ontwikkeling van burgerschapscompetenties van mbo-studenten.. Hij stelt dat het meten van burgerschapscompetenties van mbo-studenten mogelijk is. Zo kunnen de burgerschapscompetenties van groepen studenten met uiteenlopende achtergrondkenmerken en uit uiteenlopende opleidingen in kaart worden gebracht. Daarmee wordt het mogelijk groepen en scholen te vergelijken en onderzoek te doen naar kenmerken van effectief burgerschapsonderwijs in het mbo.
In zijn eerste paper beschrijft hij de constructie van een instrument voor het meten van burgerschapscompetenties in het mbo en de resultaten hiervan bij 2500 studenten.
Meting van burgerschapscompetenties van jongeren in het middelbaar beroepsonderwijs
Lees hier meer over het practoraat Burgerschap bij Noorderpoort.
Verkenning instrumenten opbrengstgericht burgerschapsonderwijs
Dit rapport uit 2019 beschrijft de uitkomsten van een inventarisatie van meetinstrumenten die gebruikt kunnen worden voor evaluatie van burgerschapskennis, -houdingen en/of – vaardigheden. De studie vormt daarmee een op burgerschap toegespitste actualisering van de eerdere inventarisatie Meetinstrumenten voor sociale competenties, metacognitie en advanced skills van Ledoux et al. (2013). Doel van het onderzoek, dat in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap werd uitgevoerd, is een beeld te geven van instrumenten die beschikbaar zijn of op korte termijn beschikbaar zouden kunnen komen, en gebruikt kunnen worden voor meting van burgerschapscompetenties van leerlingen door scholen in het funderend onderwijs en mbo. Op grond daarvan wordt ook geschetst op welke manier op korte termijn in de beschikbaarheid van instrumenten voor gebruik door scholen zou kunnen worden voorzien. De beschikbare instrumenten richten zich vooral op de doelgroep po en vo, voor het mbo zijn minder instrumenten beschikbaar.
Instrumenten op een rij (p.24)
Naast het waarom is van belang wat een school wil meten. Voor het meten van vaardigheden en attitude zijn andere meetmanieren nodig dan voor het meten van kennis. Er zijn meerdere manieren waarop kennis, gedrag, vaardigheden, houding en reflectie gemeten kan worden. Elk van deze manieren heeft voor- en nadelen. De voornaamste zijn in bijlage 1 van het rapport op een rij gezet. Achtereenvolgens: toetsen, vragenlijsten, vignettenmethode, portfolio, narratieve toetsing, observaties, gamebased assessments, simulaties en rollenspellen.
Onderzoek naar meten van burgerschapscompetenties
Remmert Daas promoveerde in 2019 op dit onderzoek naar het meten van burgerschapscompetenties. Het proefschrift is in het Engels geschreven, originele titel ‘Assessment of citizenship competences.’
Deel van de Nederlandse samenvatting
Dit proefschrift biedt een overzicht van verschillende manieren om burgerschapscompetenties te beoordelen. Burgerschapscompetenties bestrijken een breed palet aan thema’s, zoals kennis hebben van democratische besluitvorming of houdingen ten aanzien van sociale verschillen. Beoordelingsinstrumenten richten zich daarom in de meeste gevallen op een reeks van aspecten. Bovendien kunnen burgerschapscompetenties op verschillende manieren beoordeeld worden, en voor verschillende doeleinden.
In dit proefschrift wordt onder andere een aantal criteria uitwerkt aan de hand waarvan toetsen en vragenlijsten, portfolio’s, game-based assessment en vignetten geëvalueerd worden. Een nieuw ontwikkelde set rubrics om burgerschapscompetenties te beoordelen is getest en geëvalueerd. Het bestaande instrumentarium maakt met name gebruik van toetsen en vragenlijsten, en rubrics lijken hier een zinvolle aanvulling op te bieden door meer inhoudelijk inzicht te genereren in de burgerschapscompetenties van leerlingen. Het lijkt zinvol het beschikbare instrumentarium verder uit te breiden, zodat op basis van de doelen die beoogd worden het meest geschikte instrument gekozen kan worden.
Via de link hieronder is het gehele proefschrift te lezen. De Nederlandse samenvatting vind je vanaf pagina 159
Manieren om burgerschapsonderwijs te evalueren
Op de website van Bureau Common Ground beschrijft Bram Eidhof verschillende manieren om burgerschapsonderwijs te evalueren. Zo noemt hij wetenschappelijk gevalideerde instrumenten om mee te evalueren, maar geeft hij ook verschillende tips, voorbeelden en ideeën.
Belang van (inter)actief burgerschapsonderwijs
Het Eurydice rapport Citizenship education at school in Europe 2017 geeft inzicht in de staat van het burgerschapsonderwijs in Europa. Vanaf pagina 84 beschrijft het rapport ‘effective learning practices’, oftewel de zes eigenschappen van effectief burgerschapsonderwijs. Actief en interactief onderwijs worden als eerste genoemd. Hierna volgt een deel van de tekst uit het rapport, lees het hele rapport in de bijlage:
2.2.2 Effective learning practices (p. 84)
Citizenship education is about engaging and inspiring students to explore an inclusive understanding of citizenship within an increasingly globalised world. At its very basic level, it is a process through which students can develop knowledge of democratic structures within their society. At its best, citizenship education is a transformative learning process, empowering young people to become active and responsible citizens contributing to a tolerant, just and democratic society. As indicated in section 2.1, modern citizenship education should create engaging and interactive learning environments and use innovative pedagogies to develop the knowledge, skills and attitudes young people need to become active citizens. Teaching should be delivered in a supportive, openminded and non-judgemental learning environment. This is education for modern life. The most successful examples of citizenship education feature all or many of the six characteristics of effective practice. Developed by the Citizenship Foundationand as highlighted in the literature review (see Section 2.1), these characteristics guide pedagogy and inspire quality.
Rubrics burgerschapscompetenties
Met een rubric kun je houdingen in burgerschap van studenten formatief beoordelen. Ook kunnen studenten hiermee zichzelf inschatten. Remmert Daas promoveerde in 2019 aan de Universiteit van Amsterdam met Assessment of Citizenship Competences, waarin hij verschillende rubrics ontwikkelde en uitgebreid evalueerde met leerlingen en studenten in vo en mbo.
De rubrics beschrijven drie sociale taken: democratisch handelen, maatschappelijk verantwoord handelen en omgaan met verschillen. Elke rubric beschrijft de componenten kennis, houding en vaardigheden op vier niveaus.
De rubrics zijn opgenomen in het proefschrift van Remmert Daas en vrij opvraagbaar.
Neem contact op met Remmert Daas.
De Zelfevaluatie Burgerschap
De Zelfevaluatie Burgerschap is een makkelijke online tool waarmee je kunt reflecteren op de manier waarop jij nu burgerschapsonderwijs geeft. Ook helpt het jou en je school helder te krijgen waar je naartoe wilt werken. Wat wil jij, samen met jouw team, nog meer bereiken met burgerschap? Ga aan de slag met de zelfevaluatie!
Met de Zelfevaluatie Burgerschap ontwikkelen docenten hun burgerschapsonderwijs in drie stappen:
Move 21: Toolkit voor het formatief beoordelen van toekomstgerichte vaardigheden
Vanuit het onderzoeksproject Move21 is een toolkit ontwikkeld die bestaat uit een bundeling van instrumenten die door docenten gebruikt kunnen worden om de vaardigheidsontwikkeling van studenten zichtbaar te maken en te bevorderen. Meer informatie over dit onderzoeksproject, publicatie over de onderzoeksresultaten én een handreiking over formatief beoordelen in het mbo?
Waarden-gedreven evaluatieonderzoek naar de opbrengt van burgerschap
Doen we het goede met ons burgerschapsonderwijs?
Het College van Bestuur van ROC Friese Poort wilde weten of hun ambities op het gebied van burgerschap worden waargemaakt en gaf daarom het onafhankelijke Instituut Voor Maatschappelijke Relevantie (IVMR) de opdracht om onder leiding van prof. dr. Arjo Klamer de opbrengst van hun burgerschapsonderwijs te evalueren. Hiervoor hanteerde het onderzoeksteam een waarden-gedreven evaluatiemethode waarbij zij samen met het bestuur de bedoeling(en) van het burgerschapsonderwijs formuleerden. Deze bedoelingen werden gebruikt om de effectiviteit van het burgerschapsonderwijs te meten.
Naast het meten van de effectiviteit van het vak burgerschap, beoogde het onderzoek ook om handelingsperspectief te bieden ter verbetering van het burgerschapsonderwijs. De inzichten die dit oplevert kunnen gebruikt worden om meer draagvlak voor de visie op burgerschapsvorming te creëren.
ROC Friese Poort, tegenwoordig gefuseerd met Friesland College in Firda, wilde de resultaten van dit onderzoek graag delen via deze site, om zo ook andere scholen te informeren en inspireren bij het beantwoorden van deze simpele vraag: doen we het goede met ons burgerschapsonderwijs?
Bij Firda loopt er momenteel (tussen 2024 en 2027) een waardengedreven onderzoek naar burgerschapsonderwijs.
