Hoe kan er maatwerk en vrijstelling worden geboden voor (volwassen) studenten voor de generieke taaleisen, burgerschap en LOB? Volwassen studenten die een mbo-opleiding starten beschikken vaak over relevante werk- en leerervaring die zij willen inzetten om de opleiding te verkorten. Zij hebben behoefte aan een opleiding op maat.
Scholen kunnen hierop inspelen door gebruik te maken van de mogelijkheden die er zijn om vrijstellingen te verlenen en onderwijsprogramma’s op maat in te richten. Op die manier kan het onderwijs en opleidingsaanbod worden aangepast op de veranderende behoeften van volwassen studenten en de vraag vanuit de beroepspraktijk.
In de Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB) is voor LOB en burgerschap een inspanningsverplichting voor studenten opgenomen. In tegenstelling tot alle andere kwalificatie-eisen in het mbo is er voor LOB en burgerschap geen differentiatie naar niveau en/of doelgroep aangebracht. Dit betekent dat scholen zelf de ruimte krijgen en moeten nemen om de invulling van het onderwijs en de inspanningsverplichting aan te passen aan de verschillende doelgroepen of mbo-niveaus. De school omschrijft in de onderwijs- en examenregeling (OER) waar de inspanningsverplichting voor LOB en burgerschap uit bestaat.
De school kan maatwerk aanbieden aan volwassen studenten door:
Burgerschap: maatwerk aanbrengen in de OER
De inspanningsverplichting wordt omschreven in de onderwijs- en examenregeling (OER). Die kan per school, per opleiding en per doelgroep verschillen. Iedere school heeft namelijk de ruimte om zelf invulling te geven aan burgerschap op basis van wat hierover in het Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen (EKB) is beschreven. In de OER staat bijvoorbeeld hoeveel onderwijsuren (lessen burgerschap) gevolgd moet
worden, eisen aan een ingevuld portfolio, deelname aan een vooraf vastgesteld aantal projecten, bepaalde producten die opgeleverd moeten worden, etc. Alle dimensies van burgerschap (politiek-juridisch, economisch, sociaal-maatschappelijk en vitaal burgerschap) moeten aan bod komen, maar scholen hebben de ruimte om de inhoudelijke invulling en de gekozen werk- en leervormen aan te passen aan de doelgroep(en).
De student aan zet
De student moet bekend zijn met de inspanningsverplichting die in de OER staat. De school kan de student ook een stem geven in de nadere invulling van het burgerschapsonderwijs. Dit kan de kans vergroten op een aansprekend lesaanbod dat aansluit bij de belevingswereld van studenten. Door studenten bij het lesaanbod te betrekken wordt ook hun intrinsieke motivatie vergroot en een pro-actievere houding bevorderd. Zo besloot een opleiding in de techniek om volwassen studenten na een korte uitleg van de vier dimensies van burgerschap een zelfgekozen maatschappelijk probleem vanuit die vier verschillende dimensies te laten analyseren en daar een verslag over te schrijven. Een opdracht die veel studenten als erg zinvol hebben ervaren. De docent treedt hierbij vooral op als coach.
Vrijstelling geven voor de inspanningsverplichting LOB en burgerschap. De student kan bij de examencommissie een verzoek tot vrijstelling voor LOB en burgerschap (of een deel ervan) indienen. De examencommissie kan vrijstelling verlenen als zij, op basis van bewijsstukken die de student aanlevert, kan vaststellen dat een student in voldoende mate heeft voldaan aan de in de OER vastgestelde inspanningsverplichting.
Vrijstelling onderbouwen voor burgerschap
De onderbouwing van de vrijstelling van de inspanningsverplichting voor burgerschap moet een relatie hebben met de vier dimensies van burgerschap. Afhankelijk van de formulering van de inspanningsverplichting kan eventueel ook per dimensie een vrijstelling worden verleend.
De examencommissie kan de student die een vrijstelling aanvraagt, vragen om voor elke dimensie bewijsstukken aan te leveren die aantonen dat de student hieraan al voldoet.
Beschrijving inspanningsverplichting burgerschap
De wijze waarop de inspanningsverplichting in de OER is beschreven is dan ook van belang bij het verlenen van vrijstelling door de examencommissie. Veelal is in de OER opgenomen hoeveel onderwijsuren (lessen burgerschap) gevolgd moeten worden of dat bepaalde producten opgeleverd moeten worden. Wanneer óók inhoudelijk is uitgewerkt wat de inspanningsverplichting inhoudt – bijvoorbeeld door de leerdoelen te beschrijven – geeft dit de
examencommissie betere handvatten om te beoordelen in hoeverre de student aantoonbaar een gelijkwaardig inspanning heeft geleverd. Het hebben van een bepaalde leeftijd alleen (bijvoorbeeld 30+, of het gebruikmaken van het stemrecht) is inhoudelijk onvoldoende grond voor het verlenen van vrijstellingen.
Bovenstaande tekst komt uit de handreiking over vrijstelling van de generieke eisen. Deze handreiking is in september 2020 geschreven door het Kennispunt Onderwijs- en Examinering van de MBO Raad en het ministerie van OCW en afgestemd met de Inspectie van het Onderwijs.
