Heb je niet gevonden wat je zocht? Neem dan contact op met onze helpdesk via het contactformulier onderaan deze pagina, per e-mail of bel 030 – 285 6611 (werkdagen tussen 9:00 en 16:00 uur).
Let op: Vanwege de kerstvakantie is het Expertisepunt Burgerschap gesloten van 20 december 2024 (16.00 uur) t/m 5 januari 2025. Wij zijn weer bereikbaar vanaf maandag 6 januari (9.00 uur).
Hier vind je een overzicht met veelgestelde vragen aan het Expertisepunt Burgerschap en de daarbij horende antwoorden. Staat je vraag er niet tussen? Stel dan je vraag via onderstaand contactformulier of neem telefonisch contact met ons op.
De wettelijke opdracht tot bevordering van burgerschap is een opdracht voor alle scholen. De inspectie ziet erop toe dat scholen voldoen aan de wettelijke minimumeisen voor burgerschapsonderwijs. Binnen deze kaders kan de school zelf bepalen op welke manier ze het burgerschapsonderwijs invullen; met een eigen visie, eigen doelen en eigen aanpak. De wet en kerndoelen geven het kader en bieden tegelijkertijd veel ruimte. Dat heeft ook te maken met de vrijheid van onderwijs.
Op deze pagina vind je in het linker menu onder andere meer informatie over de wettelijke opdracht, wat er precies verplicht wordt en huidig geldende kerndoelen.
De komende tijd gaat SLO in gesprek over de conceptkerndoelen met het onderwijsveld en experts. Wat is de verwachte bruikbaarheid van deze conceptkerndoelen? En wat hebben scholen nodig om ze succesvol te kunnen invoeren? Juist voor burgerschap zal die invoering extra aandacht vragen. Anders dan voor Nederlands en rekenen en wiskunde bestaan er voor deze leergebieden nog geen kerndoelen. Na deze fase worden de conceptkerndoelen overhandigd aan het ministerie van OCW, start een wetgevingstraject en politieke besluitvorming. Zodra de kerndoelen zijn vastgelegd in de wet zijn deze landelijk van kracht en kunnen ze ingevoerd worden in het funderend onderwijs.
Scholen dienen de opbrengsten van hun burgerschapsonderwijs te evalueren en verantwoording daarover af te leggen in schoolplan en schoolgids. Het regelmatig monitoren (‘meten’) van de ontwikkeling van de zelf gestelde burgerschapsdoelen van leerlingen is van belang omdat het scholen helpt het onderwijs af te stemmen op de actuele leerbehoefte van leerlingen en bij te stellen op basis van wat de leerlingen daadwerkelijk hebben geleerd. Het geeft scholen bovendien informatie over de punten waarop verdere ontwikkeling van het onderwijs mogelijk of nodig is. Evaluatie van kwaliteit en monitoring (‘meten’) vormen zodoende één geheel. Geregelde evaluatie is dus noodzakelijk, om te weten of de school het goed(e) doet. Daarnaast komen knelpunten en randvoorwaarden aan het licht, waar maatregelen voor genomen kunnen worden. Zo wordt de aanpak van school zichtbaar.
Kernvragen die je kunnen helpen zijn:
Op deze pagina vind je meer verdieping over resultaten en kwaliteitszorg.
De Inspectie geeft antwoord op de vraag ‘Wat betekent de wettelijke eis dat ‘gemonitord’ moet worden?’ tijdens het webinar ‘Naar goed Burgerschapsonderwijs’ op 20 juni 2024. De Inspectie schrijft hierover het volgende op haar website:
‘De wet vraagt van de school de burgerschapscompetenties van leerlingen te monitoren. Dat is, zo geeft de wetgever aan, van belang om a) het onderwijs te verbeteren, b) het onderwijs te laten aansluiten bij wat de leerlingen nodig hebben en c) om verantwoording af te leggen. Ook is het belangrijk dat de gegevens valide en betrouwbaar zijn, en gebruikt kunnen worden om te beoordelen of de leerdoelen die de school gekozen heeft worden behaald. De monitoring moet in elk geval informatie geven over de aspecten die de wet noemt: kennis, houdingen en vaardigheden, voor in elk geval de basiswaarden en sociale maatschappelijke competenties.
Een en ander komt erop neer dat dat de gegevens die de school over de burgerschapscompetenties van de leerlingen verzamelt, gebruikt moeten kunnen worden om deze punten te realiseren. De manier waarop scholen monitoren, kan door de school worden gekozen.’
Het webinar en meer informatie over onder andere hoe de inspectie toezicht houdt het monitoren van de burgerschapscompetenties van leerlingen vind je hier terug.
Veel gestelde vragen over het inspectietoezicht op burgerschapsonderwijs vind je hier. In de Onderzoekskaders van de Inspectie komt de eis van monitoring terug in de standaard OR2. Het huidige Onderzoekskader voor het primair onderwijs vind je hier.
Onderwijs heeft niet alleen de taak om kennis bij te brengen, maar ook om betrokken, kritische en verantwoordelijke burgers te vormen. De verantwoordelijkheid voor de invulling van dit cruciale aspect van onderwijs ligt bij de scholen zelf. Dit betekent dat scholen de vrijheid hebben om hun eigen identiteit te omarmen en burgerschapsvorming op een manier vorm te geven die past bij hun visie en waarden, natuurlijk binnen de kaders van de wettelijke burgerschapsopdracht.
Deze verantwoordelijkheid biedt ruimte voor diversiteit en innovatie binnen het onderwijslandschap. Tegelijkertijd moet het burgerschapsonderwijs doelgericht, samenhangend en herkenbaar vorm worden gegeven. Doelgericht houdt in dat de school concreet formuleert wat leerlingen zullen leren en volgt/evalueert of dat datgene wat beoogt is ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Samenhangend betekent dat de schoolspecifieke visie op burgerschapsvorming duidelijk tot uiting komt in het onderwijsprogramma, dat een gestructureerd en samenhangend geheel vormt voor de leerlingen. En herkenbaar? Het onderwijsaanbod op het gebied van burgerschap moet voor leerlingen zichtbaar en herkenbaar zijn in de praktijk, waarbij het overigens niet nodig is dat de school dit aanbod richting leerlingen als ‘burgerschap’ labelt.
Wanneer er uitdagingen opduiken zoals de noodzaak tot herstel, is het belangrijk om rustig te blijven. Gebruik een herstelopdracht als een kans om met elkaar (professionals, ouders, leerlingen) op school diepgaande gesprekken te voeren over wie jullie leerlingen zijn en wat jullie hen willen meegeven voor hun leven binnen en buiten de school. Met welke uitdagingen hebben zij te maken? Het is daarbij essentieel om prioriteiten te stellen en stapsgewijs te werken aan het realiseren van concrete leerdoelen gekoppeld aan het integrale schoolplan. Door regelmatige monitoring, evaluatie en aanpassingen wordt het lesaanbod steeds beter afgestemd op de behoefte van jullie leerlingen en het behalen van de doelen.
Op deze manier wordt burgerschapsvorming niet alleen een integraal onderdeel van het onderwijs, maar ook van de kwaliteitszorg van de school. Het is een proces van voortdurende ontwikkeling, waarin we gezamenlijk werken aan het vormen van de burgers van de toekomst.
Vanuit het Expertisepunt Burgerschap zijn er gratis adviseurs beschikbaar die je hierbij kunnen helpen. Lees hier meer over de adviseurs.
Het vormgeven van burgerschap op school is een continu proces. In de wettelijke opdracht is veel ruimte om eigen invulling te geven. Met name door zelf te bepalen wat jullie leerlingen nodig hebben in hun burgerschapsvorming. Een belangrijke schakel is het formuleren van specifieke eigen doelen en van daaruit te kijken hoe het samenhangt met het onderwijsaanbod dat er al is. De stappen op deze pagina kunnen je helpen het systematisch aan te pakken. Door deze stappen te doorlopen zul je beter weten hoe je je burgerschapsonderwijs praktisch vormgeeft, in samenhang met de rest van je onderwijs. Op deze pagina vind je onder het kopje ‘hulpmiddelen’ ook verschillende tools die je verder kunnen helpen, zoals:
Het spel BurgerSmaken kun je gebruiken om op laagdrempelige en ludieke wijze met elkaar als team in gesprek te gaan. Het doel is om verbindingen te leggen en ervaringen uit te wisselen. Daarbij staan de ‘voorleeffunctie’ van de onderwijsorganisatie en ‘de school als oefenplaats’ centraal. De gesprekstool kan terugkerend worden ingezet om te reflecteren op wat goed gaat en wat er beter kan, maar ook om te achterhalen wat belangrijke thema’s zijn.
Een ander hulpmiddel is Pas op de Plaats. De afbeelding van de school als oefenplaats en de bijbehorende gespreksoefeningen helpen je op weg. Enerzijds geeft de afbeelding zicht op wat er allemaal al (ongemerkt) gebeurt in de school. Anderzijds maakt deze duidelijk waar jouw school een volgende stap kan zetten. Jullie werken aan de hand van dit instrument naar een gezamenlijk kader toe, dat als leidraad kan dienen voor het alledaagse handelen in de school als oefenplaats voor burgerschap. Vervolgens kun je kijken hoe het curriculum aansluit bij de doelen die je met het team hebt besproken.
Ook is er het spel Gedragen Gedrag. Aan de hand van alledaagse gedragingen in de school van leerlingen en personeel ga je met elkaar het gesprek aan over wat je wel en niet acceptabel vindt en welke waarden daaronder liggen. Zo kom je met elkaar tot gedragen gedrag en kun je met elkaar bespreken wat de waarden in de praktijk betekenen voor gedrag dat je verwacht van burgers in de samenleving.
In het document ‘IJkpunten voor goed burgerschapsonderwijs’ is in negen punten samengevat wat de belangrijkste kenmerken zijn van goed burgerschapsonderwijs en wat er nodig is om die op school te realiseren. Je kunt de publicatie als stappenplan gebruiken, maar ook als checklist. De volgorde staat niet vast.
Daarnaast is er de ‘Handreiking burgerschap funderend onderwijs’. Deze handreiking richt zich op het actualiseren van burgerschapsonderwijs met de bestaande kerndoelen en inhouden van bouwstenen.
Ook heeft SLO vier ‘Inhoudskaarten Burgerschap’ gemaakt als voorbeeld van een doorgaande leerlijn voor burgerschap. Deze vier kaarten beschrijven waar scholen ten minste doelgericht en samenhangend aandacht aan moeten besteden.
Wij bieden vanuit het Expertisepunt Burgerschap kosteloos advies aan. Onze adviseurs leveren informatie, advies en ondersteuning op maat en op locatie. Ook helpen zij je verder door een gesprek of kortdurende ondersteuning in de school. Hiermee krijg je zicht op de wettelijke eisen, de eigen situatie en de volgende stap die je kunt zetten in het doelmatig en samenhangend vormgeven van burgerschap. Ze wijzen je op allerhande tools en informatie die beschikbaar is. Ze schetsen, indien je langere begeleiding wenst, het aanbod van experts en partijen binnen ons netwerk.
Ben je geïnteresseerd in de begeleiding van onze adviseurs? Kijk hier voor meer informatie.
De QuickScan Burgerschap helpt een beeld te geven van de stand van zaken met betrekking tot het burgerschapsonderwijs in de eigen school. De uitkomsten geven inzicht: hoe wordt het burgerschapsonderwijs op dit moment in de school ervaren? Het is een hulpmiddel om in gesprek te gaan, zodat je gezamenlijk de koers en ontwikkelpunten kunt bepalen. Concrete handvatten om aan de slag te gaan met de ontwikkelpunten vind je in de bijbehorende Toolbox.
Het initiatief voor het invullen van de scan kan uit verschillende lagen van de school komen; van schoolleiding tot coördinatoren of leerkrachten. Gebruik de scan om draagvlak te creëren voor het vernieuwen en/of verbeteren van het burgerschapsonderwijs. Door met elkaar de huidige stand van zaken binnen de school te onderzoeken, maak je zichtbaar waar de verbeterpunten (of wensen) zitten. De scan is een hulpmiddel om de beelden die er bestaan rond burgerschap in de school met elkaar te onderzoeken en bespreken. Zo ontstaat er een gemeenschappelijk beeld van de huidige situatie en bepaal je gezamenlijk de gewenste situatie en de ontwikkelpunten voor de komende periode. De scan kan ook dienst doen als (zelf)evaluatie instrument. Het instrument is daarnaast te gebruiken in de kwaliteitscyclus als je de scan jaarlijks uitvoert.
De boekenlijst is een online document. Iedereen kan deze lijst zelf bijwerken, dus wees vrij om goede suggesties toe te voegen aan de lijst!
Voor vragen rondom burgerschapsonderwijs kan je contact met ons opnemen met behulp van onderstaande contactformulier. Wil je liever iemand spreken? Dan kun je maandag t/m vrijdag tussen 9:00 en 16:00 uur bellen naar 030 – 285 6611. Wij beantwoorden je vraag zo snel mogelijk.
"*" geeft vereiste velden aan
Coen Gelinck
Programmamanager
Nathalie Vriezelaar
Coördinator adviseurs po/vo
Niels Dekker
Inhoudelijke ondersteuning
Frank Sikkink
Medewerker
Niels van den Dungen
Medewerker
Remco Drenth
Medewerker
Ruth Notten
Medewerker
Chantal Homburg
Communicatie medewerker
Jaimy van Dongen
Communicatie medewerker
Jessica Ruijssenaars
Communicatie medewerker
Danielle Woudstra
Secretariaat
