De doelgerichte en samenhangende aanpak wordt met name in de praktijk gebracht door leraren. Maar ook schoolleiders en schoolbestuur spelen een belangrijke rol. Zij dragen zorg voor het realiseren van belangrijke randvoorwaarden en zorgen voor de brandstof voor de ontwikkeling van burgerschapsonderwijs.
Onze school heeft een kwaliteitscultuur die ondersteunend is aan burgerschapsonderwijs.
Goed burgerschapsonderwijs vraagt betrokkenheid van het hele team. Het vraagt van alle onderwijsmedewerkers handelingsbekwaamheid in onder andere het creëren van een veilige omgeving, het begeleiden en voeren van een moeilijk gesprek, het voorleven van waarden, normen, afspraken en regels.
Bestuurders, leraren, ondersteunend personeel en vrijwilligers binnen de school vervullen een voorbeeldrol en functioneren als rolmodel. Door de democratische spelregels voor te leven, wordt een respectvolle, veilige oefenplaats geboden waarin geoefend kan worden. Het is belangrijk om professionalisering omtrent burgerschap een duidelijke plek in het HR-beleid van de school te geven.
Schoolteams in het (v)so merken dat de leerlingenpopulatie steeds complexer wordt (bron: Inspectie van het onderwijs, 2019; Inspectie van het onderwijs, 2021). Deze ontwikkeling beïnvloedt hoe bekwaam leraren zich voelen om onderwijs aan te passen aan de specifieke behoeften van hun leerlingen. Het ondersteunen en ontwikkelen van de vaardigheden van leraren is dan ook een cruciale voorwaarde voor de succesvolle invoering van een curriculum.
Binnen een school vervullen verschillende professionals diverse rollen om het leerproces van leerlingen optimaal te ondersteunen. Denk hierbij aan (vak)docenten, ICT-specialisten, ambulant begeleiders, onderwijsondersteuners, onderwijsontwikkelaars en gastdocenten. Het is essentieel dat zij de kans krijgen om hun kennis en vaardigheden bij te houden en verder te ontwikkelen. Dit kan via formele middelen, zoals webinars, cursussen of opleidingen, maar ook door informeel leren. Voorbeelden hiervan zijn reflecteren op de eigen lessen, het geven en ontvangen van feedback tijdens klasbezoeken, of het delen van kennis binnen het team. Daarnaast bieden netwerken, zoals het Netwerk Gespecialiseerd Onderwijs van SLO, mogelijkheden om ervaringen uit te wisselen met collega’s van andere scholen. Dit netwerk komt twee keer per jaar samen om een onderwijskundig thema te bespreken. Lees hier de volledige trendanalyse (v)so.
Kijk hier voor een overzicht van het professionaliseringsaanbod: professionalisering gespecialiseerd onderwijs.
Draagvlak creëren om veranderingen in gang te zetten kan overal beginnen. Het kan vanuit één leraar in de school worden ingezet om andere leraren en de directie te overtuigen. Het kan vanuit een team leraren worden ingezet die belast zijn met een bepaalde taak (zoals het kiezen van een nieuwe methode) of van buitenaf, zoals een aanscherping van de wet. In alle gevallen begint het creëren van een breed gezamenlijk draagvlak pas als iedere betrokkene consent heeft verleend aan de voorgestelde verandering.
Het uitdragen van een duidelijke boodschap vanuit de schoolleiding is daarbij een belangrijke stap. Het is van essentieel belang dat de schoolleiding het goede voorbeeld geeft en hierover helder communiceert; je bent de belangrijkste zender van de verandering. Als je echt verandering ten aanzien van het burgerschapsprogramma wilt, is goede interne en externe communicatie cruciaal. Verticale communicatie (door alle lagen van de school heen waarbij werkgerelateerde onderwerpen aan de orde komen) heeft een positiever effect op de betrokkenheid dan horizontale communicatie (informele, socio-emotionele communicatie met nabije collega’s op hetzelfde ‘niveau’). Medewerkers verwachten van hun leidinggevende dat zij hierin het voortouw nemen (Vergouw, 2013).
Als er draagvlak gerealiseerd is binnen het schoolteam en de visie is afgesproken, is de volgende stap een goede verdeling van rollen en taken vastleggen. Burgerschapsonderwijs wordt gedragen door het hele team. Alle onderwijsmedewerkers hebben een taak in het bijbrengen van sociale en maatschappelijke competenties bij leerlingen. Daarnaast heeft een aantal leraren een specifieke taak in het bijbrengen van burgerschapskennis en vaardigheden.
1. Coördinatie burgerschap
Kies één regisseur voor burgerschap (bijvoorbeeld een coördinator burgerschap). Deze coördinator zorgt voor de initiatieven ten aanzien van het curriculum en burgerschapsactiviteiten. Diegene is ook het aanspreekpunt binnen en buiten de school. De coördinator is ook degene die de doelstellingen van het schoolteam monitort en samen met zijn/haar collega’s een vertaling weet te maken naar de (leerlingen in de) klas. Deze taken kunnen ook belegd worden bij een bestaande functionaris, zoals de schooldirecteur, bouwcoördinator en/of de kwaliteitsmedewerker. Ook kan er een werkgroep verantwoordelijk voor worden gemaakt.
2. Samenwerking en betrokkenheid
3. Voorleeffunctie voor iedereen
Elke leraar moet zich bewust zijn dat hij of zij een rolmodel is. Uit onderzoek blijkt dat de houding en het handelen van leraren de sleutel is voor morele educatie. Waardenoverdracht en waardenstimulering vinden niet alleen mondeling en formeel plaats door kennisoverdracht en lesinhoud, maar ook informeel en impliciet. Met andere woorden, als je leerlingen tolerantie en verantwoordelijkheid wil bijbrengen, dan ben je daarin zelf het voorbeeld. In alles wat je zegt, doet of laat, geef je vorm aan de oefenplaats voor burgerschap en de waarden van de democratie. In intervisie of collegiaal overleg kan hier expliciet aandacht voor gevraagd worden om iedereen hier bewust in te laten zijn. Waarin ben je een voorbeeld als het gaat om burgerschap? Op welke manier zijn wij als team een voorbeeld voor leerlingen en ouders? Welke regels en verantwoordelijkheden zijn in de school hetzelfde voor zowel leerlingen als leraren en leidinggevenden?
Samira el Boutchibti en Chris Holman
Nederland is van ons allemaal en de wereld is van iedereen. Adviseur, schrijver en trainer Samira el Boutchibti en practor burgerschap Chris Holman wisselen uit over
burgerschapsonderwijs, de professionalisering van leraren die gewenst is en hoe burgerschapscompetenties van leerlingen bezien en gemeten kunnen worden. [45 minuten]
Sylvia van Bragt en Fleur Nollet
Investeren in een sociaal veilige oefenplaats en schoolcultuur is cruciaal voor goed burgerschapsonderwijs. Adviseurs Sylvia van Bragt en Fleur Nollet van School & Veiligheid nemen je mee in dit onderwerp en geven enkele concrete instrumenten om mee aan de slag te gaan. [45 minuten]
Hanneke Felten
Hanneke Felten buigt zich als senior-onderzoeker bij Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) al lange tijd over de vraag hoe discriminatie effectief is te voorkomen en deelt haar recente inzichten en praktische handvatten om in de klas en school vooroordelen te verminderen. [45 minuten]
Frank Weijers
Frank Weijers neemt je mee in een praktische methode om echt goede gesprekken te voeren op school; gesprekken waarin we vrijmoedig spreken, openhartig luisteren en conflicten aangaan. [45 minuten]
"*" geeft vereiste velden aan
