Pedagogische Studiën is een peer reviewed open access tijdschrift. Ze omschrijft zichzelf als een onderwijswetenschappelijk vakblad dat zich richt op een breed publiek, “en bijdragen zijn bedoeld voor zowel wetenschappers als professionals in de praktijk die geïnteresseerd zijn in een wetenschappelijke benadering van vraagstukken die betrekking hebben op onderwijs alsook op algemeen pedagogische vraagstukken die mede relevant zijn voor het onderwijs.”
De derde uitgave van 2021 (editie 98) is een ‘special issue’ over de geschiedenis van burgerschapsvorming op scholen. Ze is voorzien van bijdragen van Pieter van Rees, Wim de Jong en Margot Joris. De bijdragen zijn uitgewerkte versies van presentaties die zij gaven tijdens een online studiedag (d.d. 16 oktober 2020) van de Belgische Vereniging voor de Geschiedenis van Opvoeding en Onderwijs. Hun stukken worden voorafgegaan door een inleidend artikel van de redactieraad, die opmerkt dat de link tussen burgerschap en onderwijs op z’n minst teruggaat tot de Grieks-Romeinse Oudheid. Deze uitgave vormt volgens de redactieraad “een handig opstapje voor wie zich verder wil verdiepen in de thematiek en praktijk van burgerschapsvorming” (p. 183).
Pieter van Rees presenteert in zijn eerste bijdrage zijn archief- en historisch onderzoek naar drie New Yorkse scholen die tijdens het Interbellum verbonden waren aan Teachers College. Teachers College was een invloedrijk en progressief academisch centrum waar verschillende onderwijswetenschappers en -filosofen theorieën ontwierpen over hoe onderwijs en opvoeding idealiter vormgegeven moest worden. Hun theoretische inzichten vonden ook hun weg naar de dagelijkse schoolpraktijk van de drie scholen. Hoe zag deze vertaalslag er concreet uit? Wat voor praktische uitwerkingen kenden hun inzichten op de drie scholen? Van Rees plaatst op grond van zijn historische analyse enkele kritische kanttekeningen bij hedendaagse opvattingen over het Nederlandse burgerschapsonderwijs.
De tweede bijdrage van Van Rees vormt een reactie op het artikel ‘Sturing van burgerschapsvorming door de overheid?’ van Anne Bert Dijkstra, Geert ten Dam en Sietske Waslander. Hij uit kritiek op de manier waarop deze auteurs in hun stuk gebruik maken van het denkkader van de Nederlandse pedagoog Philip Kohnstamm en de Franse filosoof Michel Foucault.
In deze bijdrage analyseert Wim de Jong de ontwikkeling van de vakinhoudelijke, pedagogische en politieke strijd rondom het burgerschapsonderwijs in Nederland, in het bijzonder omtrent de introductie van het vak maatschappijleer. De onderzoeksvraag richt zich op de curriculaire verandering: welke ideeën lagen ten grondslag aan de verandering van het kennisgerichte schoolvak ‘staatsinrichting’ naar het veel bredere sociologische en politicologische schoolvak ‘maatschappijleer’?
‘Burgers in de maak? Burgerschapsvorming op school anders bekeken.’
Margot Joris analyseert in haar bijdrage twee benaderingen die een grote rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Europees beleid over burgerschapsvorming. Deze verschillende benaderingen zijn ‘extern’ van aard: ze nemen de samenleving buiten de scholen als uitgangspunt voor het beleid. Het burgerschapsonderwijs wordt in de ene benadering voorgesteld als ‘snelle respons’ op maatschappelijke verandering, in de andere benadering juist als stug en traag van aard, waardoor burgerschapsvorming op scholen leerlingen een stabiele basis kan bieden. Deze beleidsbenaderingen van burgerschapsvorming zijn gekoppeld aan specifieke maatschappelijke verwachtingen. Deze twee benaderingen zet Joris naast een derde, schoolpedagogisch perspectief dat de relatie tussen school, burgerschap en democratie vanuit de school bekijkt en beschrijft. Deze benadering is daarmee juist ‘intern’ van aard.
Pieter van Rees is universitair docent burgerschap en educatie aan de Universiteit voor Humanistiek. Hij rondde eind 2023 zijn promotieonderzoek af naar de geschiedenis van democratische burgerschapsvorming in Nederland en de Verenigde Staten sinds 1920 (het proefschrift is hier te lezen). In zijn onderzoek probeert hij naar eigen zeggen “het hedendaagse debat over burgerschapsvorming te verrijken met historische diepgang en distantie”. Eind 2023 beantwoordde Van Rees bij dr Kelder en Co (NPO Radio 1) enkele vragen over zijn proefschrift. Ook is Van Rees betrokken bij een leernetwerk over het evalueren van het burgerschapsonderwijs.
Wim de Jong is onderzoeker, auteur en publicist op het gebied van democratie en burgerschap. Momenteel is hij werkzaam als postdoctoraal onderzoeker aan de Open Universiteit.
Margot Joris is postdoctoraal onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel. Haar onderzoek biedt kritische analyses van het Europese beleid omtrent burgerschapsonderwijs, evenals filosofische inzichten omtrent de normativiteit van dit type onderwijs.
